Podboje Mongołów - bitwa nad Kałką

Z początkiem wieku XIII rozpoczęła się gwałtowna ekspansja Mongołów na zachód. W roku 1223, po pokonaniu Gruzinów, Czyngis-chan na czele swojej potężnej armii wkroczył na Kaukaz, a następnie na stepy czarnomorskie. Kolejne sukcesy koczowników ze wschodu zaniepokoiły poważnie książąt ruskich, którzy spodziewali się, że ich ziemie staną się następnym obszarem, który doświadczy niszczycielskiej siły mongolskiej ciężkiej jazdy.

Wykorzystując zaangażowanie głównych sił mongolskich w wojnę w Mandżurii, niemal cała Ruś – jak nigdy wcześniej – postanowiła zjednoczyć swoje siły i wspólnie spróbować stawić czoła ekspedycji nieprzyjaciela. Mongołowie zupełnie nie spodziewali się wówczas ataku z zachodu, w szczególności bez uprzedniego wypowiedzenia wojny. Połączone siły największych księstw ruskich tj. Kijowa, Halicza, Czernichowa czy Smoleńska oraz sprzymierzonych z nimi w tej konkretnej kampanii Połowcy, po ośmiu dniach forsownego marszu w końcu natknęli się na pierwsze oddziały mongolskie.

Zaskoczeni całkowicie pojawieniem się potężnej armii ruskiej dowódcy mongolscy – Dżebe i Subedej, podjęli desperacką próbę negocjacji z przeciwnikiem. W tym celu wysłali do ruskiego obozu najbardziej światłych spośród siebie, czyli chrześcijańskich nestorian jako emisariuszy, którzy jednak wywołali jedynie agresję wśród ortodoksyjnych prawosławnych kniaziów, po czym zostali natychmiast pozbawieni życia.

Wielka bitwa pomiędzy połączonymi siłami rusko-połowieckimi a armią mongolską rozegrała się w dniu 31 maja roku 1223 nad rzeką Kałką, nieopodal Morza Azowskiego. Wojsko ruskie liczyło około 40–50 tys. żołnierzy, którym jednak brakowało jednolitego dowodzenia, bowiem każdy z książąt działał poniekąd na własną rękę, natomiast liczebność sił mongolskich szacuje się na około 20 tys.

Działania zaczepne rozpoczęli Rusini, którzy starali się przeprawić przez rzekę. Ustawieni na drugim jej brzegu Mongołowie cierpliwie zaczekali, aż nieprzyjaciel po chaotycznej akcji ustawi się w szyku bojowym, cofając się na pewien czas. Już pierwsza zdecydowana szarża Mongołów zmusiła kniaziów do jeszcze bardziej chaotycznego odwrotu przez rzekę, który w wyniku braku koordynacji działań przyłożył ich wojskom sporych strat w ludziach. Część armii ruskiej zdołała się ewakuować w kierunku rozległych stepów, aby tam sukcesywnie zostać wybita przez grupę pościgową. Wojska halickie po wycofaniu się z pola bitwy schroniły się zachowawczo nad Dniestrem, a pozostawiony sam przed armią mongolską książę kijowski – Mścisław, poniósł druzgocącą klęskę w bezpośrednim starciu, podczas którego jego armia została otoczona.

Koalicja rusko-połowiecka poniosła nad Kałką straszliwą klęskę – zginęło dziesięciu spośród osiemnastu wielkich kniaziów ruskich biorących udział w bitwie wraz z około 20–25 tys. żołnierzy. Zwycięstwo Mongołów oznaczało pozostawienie całej Rusi praktycznie bezbronnej wobec spodziewanych najazdów mongolskich, co w niedługim czasie zakończyło się podporządkowaniem większości księstw władzy wielkiego chana.