PAX - Stowarzyszenie PAX - założenie, cele

Stowarzyszenie PAX ze względu na szerokie spektrum postaw, jakie reprezentowali jego członkowie oraz osobę swojego (przez znakomitą większość istnienia) przewodniczącego, zaliczana jest obecnie do najbardziej kontrowersyjnych organizacji, jakie działały w Polskiej Republice Ludowej przez cały okres dominacji komunizmu.

W roku 1947 działacze przedwojennego Obozu Narodowo-Radykalnego „Falanga” (ONR „Falanga”) skupieni wokół Bolesława Piaseckiego, a więc głównie nacjonaliści nastawieni negatywnie do władz komunistycznych, z inicjatywy Towarzysza Wiesława, czyli wpływowego już wówczas działacza Władysława Gomułki założyli Stowarzyszenie PAX. Miało ono charakter świecko-katolickiej organizacji politycznej, która w założeniach jej twórców pełniła rolę „pomostu” pomiędzy rodzącym się komunistycznym systemem władzy w powojennej Polsce a sceptycznie nastawionym do niej, wciąż szeroko związanym z kościołem katolickim, społeczeństwem polskim.

Na pierwszym etapie działalności PAX-u tworzyli ją głównie katolicy, którzy pomimo zasadniczych różnic pomiędzy doktrynami swojej wiary a ideologią marksistowsko-leninowską deklarowali zarówno przywiązanie do Kościoła, jak i poparcie dla niepopularnej wśród ludu władzy. Zauważali oni pozytywne strony niektórych sloganowych deklaracji komunistów i dostrzegali w ich realizacji szansę na szybki rozwój wyniszczonego działaniami wojennymi kraju, ale jednocześnie twardo opierali się na nauce społecznej Kościoła, a także protestowali przeciwko dopuszczanemu przez władze przerywaniu ciąży.

Po roku 1956, kiedy to PAX stał się już faktycznie elementem w systemie sprawowania władzy przez komunistów (uczestnictwo w zjazdach i ruchach inspirowanych przez władzę), oblicze stowarzyszenia zmieniło się na nieco bardziej kompromisowe. Sympatię podzielonego i zastraszonego społeczeństwa polskiego miało zjednać np. znalezienie wspólnej nici porozumienia z środowiskiem byłych żołnierzy AK, które było bezwzględnie zwalczane przez obóz rządzący i stale oskarżane o współpracę z hitlerowcami itp. Począwszy od roku 1945, a w szczególności po roku 1956, w strukturach PAX-u działała coraz większa grupa byłych żołnierzy oraz oficerów Armii Krajowej.