Rzeczpospolita Obojga Narodów - powstanie, rozwój, potęga, upadek

Wraz z ustanowieniem unii lubelskiej, Polska i Litwa utworzyły państwo o charakterze federacyjnym, liczącym sobie około 8 milionów mieszkańców, żyjących na terenie około 800.000 kilometrów kwadratowych. Stanowiło to istną potęgę, która mogła zagrozić niejednemu państwu, a nawet zdominować znaczną częścią Europy.

Prócz ogromnej liczby ludności (jak na owe czasy) i rozległych terytoriów, bardzo istotnym czynnikiem rozwoju Rzeczpospolitej Obojga Narodów była dobra koniunktura zbożowa w Europie (w której Polska przodowała), a z czasem i wzrost cen żywności. Poza zbożem istotną część polskiego eksportu stanowiło bydło i owce oraz drewno. Wszelkimi towarami handlowano głównie za pośrednictwem najważniejszych portów bałtyckich, którymi dla Rzeczpospolitej Obojga Narodów był Gdańsk, Ryga i Królewiec.

Ważna dla potęgi Rzeczpospolitej Obojga Narodów była również tolerancja religijna, która panowała na jego terenach. Państwo to skupiało w swoich granicach ludzi o różnym światopoglądzie - katolików, prawosławnych, ale i wyznawców islamu, czy judaizmu oraz kościoła ormiańskiego. Mieszanie się tych kultur powodowało, iż w kraju istniała duża swoboda religijna, więc ominęły go zamieszki o charakterze wyznaniowym, które przez wiele lat trapiły inne państwa Europy. Polskę ominęły wówczas również wojny religijne.

Zmienne losy historii przyczyniły się jednak do odwrócenia rozwojowych trendów, które dominowały na terenie Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Osłabienie władzy królewskiej i wzrost znaczenia swobód szlacheckich, w tym słynne liberum veto, kierowały państwo ku nieuchronnemu upadkowi tak wielkiej i potężnej dotychczas federacji Polsko-Litewskiej. Polska, która niegdyś handlowała przede wszystkim płodami rolnymi nie dostrzegała pozytywnych rzeczy w zmianach gospodarczych jak choćby przestawienie się na produkcję rzemieślniczą, a w przyszłości manufakturową. Twierdzono, iż zboże i bydło będą dla Polski odwiecznym źródłem dochodów. Tymczasem stosunki gospodarcze i społeczne ulegały powolnym zmianom, jedynie Rzeczpospolita trwała przy starym ustroju. Zresztą większość europejskich państw widziała rozwój i postęp w umacnianiu władzy królewskiej, w nakładaniu nowych podatków, które przeznaczane były na wojsko i oświatę, tymczasem w Polsce władza królewska znaczyła coraz mniej, a wojsko najemne uważano za niepotrzebne. To przyczyniło się do wielu przegranych w przyszłości wojen, a poprzez to do podcięcia skrzydeł Rzeczpospolitej.

Pewne potrzeby reform dostrzeżono dopiero pod koniec XVIII wieku, kiedy nad Rzeczpospolitą wisiała realna groźba upadku. Wówczas to powstała Komisja Edukacji Narodowej, która miała zająć się zreformowaniem oświaty w Polsce, wprowadzeniem do niej nowych prądów umysłowych. Starano się również wzmocnić władzę królewską, nałożyć nowe podatki, które miały wzmocnić Polską obronność. Z czasem jednak okazało się, iż jest już za późno na jakiekolwiek zmiany. Wrogowie byli zbyt silni, rozbudowali swoje armie, a plany rozbiorów Polski były już od dawna ustalone.