Chiny i Japonia w XIX wieku - omówienie

Wiek dziewiętnasty zarówno w historii Chin, jak i historii Japonii był czasem wielkich zmian. Oba państwa znalazły się w podobnej sytuacji – problemy wewnętrzne, przestarzały system rządów, w końcu zupełna izolacja od świata zewnętrznego. To jednak zakończenie wieku pokazało jak różnymi drogami poszły te dwa kraje: państwo chińskie wkraczało w XX wiek w zupełnym rozkładzie (próbą uporania się z tym miał być rok 1898 – „sto dni reform”), Japonia natomiast – po wewnętrznych reformach - jako nowe mocarstwo i nowoczesne, silne, liczące się na świecie państwem.

Na początku wieku obydwa państwa charakteryzowała niechęć do nowinek technicznych. Wciąż liczyło się praca rękodzielnicza, w rolnictwie także niewiele się zmieniało. W Chinach silną ręką rządziła uprzywilejowana warstwa Mandżurów (od roku 1644), co wewnątrz kraju rodziło kolejne bunty, kończące się licznymi wyrokami śmierci, a w polityce zewnętrznej odzwierciedlało się w rozszerzaniu wpływów poprzez podboje. W Japonii rozwinięty był natomiast system szogunatu. Do szogunów należała znaczna część ziemi, a  władza centralna, oficjalnie w rękach cesarza, nie miała praktycznego znaczenia. Sprawował on więc wyłącznie funkcje reprezentacyjne, a wielcy panowie ziemscy mieli pełnię władzy na swoich terenach. Niektórzy z nich zaczęli wprowadzać techniczne nowinki, mające usprawniać przemysł. Zwrócono na ten fakt uwagę, postanawiając usprawnić cały kraj.

Wiek dziewiętnasty to także moment znacznego wzrostu ludności. Zarówno Chiny, jak i Japonia były oddzielone od reszty świata (Chiny w 1757 zamknęły wszystkie porty, poza Kantonem), co utrudniało możliwości wyżywienia własnych poddanych. Dodatkowo owego izolacjonizmu nie akceptowały mocarstwa. W przypadku Chin sytuacja ta doprowadziła do wojen opiumowych (pierwsza wojna opiumowa: 1839 – 1842; druga wojna opiumowa: 1856 – 1860). Agresywną politykę prowadziła tu zwłaszcza Wielka Brytania, a wojny przyniosły skutek w postaci daleko posuniętych ustępstw handlowych ze strony Chin. Wewnątrz kraj był targany powstaniem tajpingów (1851 – 1864), którzy wzięli swoją nazwę od Tai Ping, co oznaczało „wielki spokój”. Przywódcy powstania głosili utworzenie państwa, opartego na utopii. By stłumić powstanie rząd chiński musiał poprosić o pomoc z zewnątrz, co doprowadziło do tym większego uzależnienia od mocarstw zachodnich. Zwieńczeniem upadku była przegrana w wojnie z Japonią, rozgrywającej się w latach 1894 – 1895.

Chiny w wyniku wojen opiumowych straciły faktyczną niezależność. Gdy w roku 1853 Stany Zjednoczone złożyły Japonii propozycję podjęcia stosunków dyplomatycznych oraz handlowych (propozycja poparta eskadrą wojskową), Japonia dobrze pamiętała, jaki skutek dla Chin przyniósł uparty izolacjonizm. Poza USA, także Rosja wystosowała podobne żądania. W kraju wciąż ścierały się dwie opcje – przyjęcia warunków i utrzymania obecnego stanu rzeczy. Ostatecznie wygrało stronnictwo opowiadające się za otwarciem kraju na zewnątrz. Niedługo później upadł szogunat. Za datę graniczną przyjmuje się rok 1867, w którym umarł cesarz Komei; rok później przeniesiono stolicę do Tokio. Rozpoczęła się epoka Meiji – epoka reform - początek głębokich przemian w Japonii i całkowitej reforma państwa (dotycząca kwestii związanych z ziemią, szkolnictwem, religią).

Japonia zakończyła wiek XIX całkowitym odrodzeniem, w państwie chińskim natomiast pogłębił się jedynie kryzys, uzależniając kraj od obcych mocarstw.