Średniowieczne klasztory - typy, organizacja

Idea życia zakonnego zawitała w Europie, zwłaszcza w Italii i Galii, już w wieku IV. Pierwsze tego typu wspólnoty skupiały się głównie na dążeniu do wiedzy, realizując tym samym dyrektywy Świętego Augustyna. Dla tego wybitnego teologa klasztory nie miały być jednak ucieczką od świata zewnętrznego. Skromność życia miała być wyrazem łączności z kościołem pierwotnym, nie była natomiast żadnego rodzaju manifestacją. Wierzono, że poznanie Boga następować musi przez wyrzeczenie potrzeb ziemskich. Jednocześnie jednak zdawano sobie jednak sprawę z ich wagi - w klasztorach mieściły się zarówno szkoły, jak i ośrodki socjalne. Zakonnikom zależało bowiem, aby ich działalność była użyteczna społecznie.  

Bardzo szybko okazać się jednak miało, że istnieją ludzie wykorzystujący szlachetne ideały dla własnych korzyści. Chęć odcięcia się od działalność tego typu oszustów i hochsztaplerów stała się impulsem dla powstania nowego zakonu, który wywarł istotny wpływ na kształt całego zachodniego chrześcijaństwa.

Założycielem nowej organizacji był św. Benedykt z Nursji. Opracowana przez niego reguła klasztorna była niezwykle surowa. Opierała się ona na połączeniu wyrzeczenia się świata, pokory ze ślepym posłuszeństwem względem przełożonych i przywiązaniem do miejsca pobytu. Organizacja ta przesiąknięta była wręcz duchem wojskowym. Do zadań klasztoru należało, oprócz tradycyjnej opieki nad najuboższymi również szkolnictwo, którego rozwój stał się niemalże uzależniony od pracy zakonników. Klasztory oferujące bezpieczeństwo i przynależność do ważnej wspólnoty bardzo szybko stały się wśród młodych ludzi popularne. Również kobiety ulegały fascynacji życiem klasztornym. Tendencja ta występowała szczególnie wśród warstw wyższych.

W okresie wczesnego średniowiecza rola klasztorów stopniowo wzrastała. Bardzo często zdarzało się, ze spośród najbardziej wykształconych władcy świeccy dobierali sobie doradców. W klasztorach przeważnie znajdowały się nie tylko biblioteki i szkoły, ale również i skryptoria - miejsca, w których kopiowano rękopisy.

Ponieważ reguła benedyktyńska nie była odporna na degradację, w X wieku, mnisi uświadomili sobie, że konieczne jest przeprowadzenie reformy. Impuls miał nadejść z klasztoru Cluny. Nowa reguła różniła się od benedyktyńskiej innym rozłożeniem akcentów - spośród dwóch podstawowych dyrektyw modlitwa i praca, naczelną stałą się ta pierwsza.

Kolejnym etapem rozwoju było zakładanie zakonów kontemplacyjnych (tj. „na świętej górze” Athos), które miały charakter silnie mistyczny. Wznoszone je z reguły z dala od miasta, na pustkowiach lub wśród gór. Połączenie życia pustelniczego z życiem klasztornej wspólnoty w pracy, modlitwie było cechą szczególną m.in. zakonu kartuzów w XI wieku. Szczególne znaczenie zdobył jednak założony w końcu tego samego wieku zakon cystersów.

W wieku XIII coraz większego znaczenia zaczęły nabierać zakony żebrzące. Reguły zakonów franciszkanów czy dominikanów, istotnie różniły się od wszelkich do tej pory występujących. Jako że byli to mnisi wywodzący się ze środowisk miejskich, za swój główny cel postawili sobie duszpasterstwo świeckich, co wykluczało permanentną kontemplację w jednym miejscu. Klasztory te nie posiadały swego majątku, więc bracia utrzymywali się z własnej pracy, lub z jałmużny. Ponieważ ruch dobrowolnego ubóstwa w owych czasach uważany był za niezwykle szlachetny, tego typu zakony nie miały trudności ze znalezieniem swojego miejsca w średniowiecznych miastach.