Plemiona słowiańskie - struktura społeczna, polityczna i gospodarcza

Należący do indoeuropejskiej rodziny językowej Słowianie, najprawdopodobniej pojawili się terenie między Odrą a Wisłą. Od wieku IV do VII następowały permanentne wędrówki i rozprzestrzenianie się ludów, Słowianie zasiedlali już większość terenów Europy Środkowej i Wschodniej. Efektem tego było ukształtowanie się trzech słowiańskich grup językowych: południowej (Serbowie, Chorwaci, Słoweńcy), wschodniej (plemiona ruskie) i zachodniej (plemiona polskie, czeskie, morawskie, słowackie). Początkowo jednak niewielkie różnice między nimi umożliwiały wzajemną komunikację.

Podobnie jak Germanie, również i Słowianie, z czasem odchodzili od pierwotnego ustroju patrymonialnego, charakteryzującego się kultem przodków i wspólną własnością. W miejsce tego typu organizacji stopniowo wchodził ustrój względnie polityczny, a bazujący na demokracji wojennej. Zmiana ta spowodowała również przejście od wspólnoty rodowej do terytorialnej (w Polsce przybrała ona nazwę „opole”). O wszelkich kluczowych dla wspólnoty sprawach decydowali pełnoprawni członkowie tworzący wiec. Organ ten miał za zadanie wyłonić naczelnika, który przybierał miano starosty. Procedura zmieniała się jednak w czasach wojny. Wtedy to bowiem wybierano wodza-księcia, który miał być dowódcą wyprawy. Bardzo często zdarzało się, że osoby obdarzone zaufaniem podejmowały działania na rzecz utrzymania swej władzy również w okresie pokoju.

Wraz z wyłonieniem się zrębów organizacji politycznej dochodziło do rozwarstwienia się społeczności wewnątrz plemienia. Przodować zaczęła grupa majętnych i wpływowych. Zadłużeni biedacy byli natomiast zmuszeni wykonywać prace niemalże niewolnicze. Ponadto stali się przedmiotem handlu.

Słowianie trudnili się przede wszystkim rolnictwem stosując najczęściej gospodarkę wypaleniskową na terenach lesistych. Na terenach niezalesionych uprawiano ziemię, aż do jej wyjałowienia, aby przenieść się w inne miejsce (uprawiano najczęściej proso, żyto, pszenicę i jęczmień). Dwupolówka miała pojawić się odrobinę później. Ponadto Słowianie zajmowali się hodowlą zwierząt domowych - głównie owiec i kóz. Myślistwo, zbieractwo, rybołówstwo i bartnictwo odgrywało rolę marginalną.

Słowianie byli ludźmi w dużym stopniu samowystarczalnymi. Mężczyzna z reguły musiał być cieślą (aby zbudować dom i przygotować potrzebny sprzęt oraz narzędzia). Kobiety natomiast powszechnie zajmowały się tkactwem (głównie szyły odzież z wełny lub lnu). Wyodrębnionymi specjalizacjami było zazwyczaj kowalstwo i garncarstwo.

Plemiona słowiańskie swe osady zakładały często w okolicach trudno dostępnych, przez co wyznaczane były nowe szlaki komunikacyjne. W obawie przed najazdami, na przestrzeni lat zmieniała się forma osady, z „ulicówki”(domy do dwóch stronach drogi) na „okolnicę” (domy wokół głównego, zamykanego placu).

Jeśli chodzi o wierzenia religijne, to Słowianie, podobnie jak i wszystkie pierwotne plemiona, oddawali cześć siłom przyrody - panował kult słońca, który otrzymało imię Swarożyca. Następny w hierarchii był Wit - bóg wiatru i urodzaju. Początkowo Słowianie czcili swe bóstwa pod gołym niebem, później zaczęto budować obsługiwane przez kapłanów świątynie. Niezwykle istotne wciąż były, obchodzone wiosną i jesienią, święta zmarłych. Wierzono również w olbrzymią moc księżyca.
 
Struktury polityczne i religijne uległy silnemu wstrząsowi i miały zostać mocno przekształcone w momencie, gdy na ziemiach Słowian pojawili się pierwsi misjonarze.