Aleksander Jagiellończyk - najważniejsze wydarzenia. Życiorys króla

Aleksander Jagiellończyk, urodzony w Krakowie w roku 1461, zmarł w Wilnie w 1506 roku. Królem Polski nie był długo, bowiem od roku 1501. Już od roku 1492 sprawował jednak władzę jako wielki książę litewski. Z jego panowaniem wiąże się kilka istotnych kwestii, które miały znaczenie dla ustroju państwa.

Królewicz był czwartym synem Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Habsburżanki. Wychowywał się pod opieką Długosza oraz Kallimacha, którzy zapewnili mu poziom wykształcenia znacznie wyższy niż obowiązujący ówcześnie na królewskim dworze. O ile umysłowa jakość życia  Aleksandra była wysokiego formatu (choć był też najmłodszym z rodzeństwa pobierającym naukę  i jej przyswajanie szło mu wolniej), o tyle zarówno on, jak i jego bracia nie byli rozpieszczani żadnymi przywilejami, które miałyby być przynależne królewskim dzieciom. Od młodości wpajano im skromność zarówno w sposobie ubierania się, jedzenia, jak i zachowania.

W roku 1492 Aleksander rozpoczął swoje formalne panowanie na Litwie, chociaż faktyczne miało to miejsce już rok wcześniej, kiedy to król pozostawił go w Wilnie na prośbę litewskich panów. Wówczas też został wyznaczony oficjalnie na wielkiego księcia litewskiego. Po śmierci Kazimierza władzę w Polsce objął natomiast Jan Olbracht. Bracia prowadzili ścisłą współpracę. Po jego śmierci to Aleksander został wyniesiony na tron polski – na mocy postanowień sejmu elekcyjnego z 14. września 1501 roku. Elekcja wiązała się z podpisaniem aktu, w którym zostało stwierdzone, że Korona i Litwa stanowią całość. Oznaczało to, że Litwa przestała był dziedzictwem Jagiellonów. Jednocześnie została zapisana klauzula mówiąca, że akt ten (podpisany w Mielniku przez Aleksandra) musi zostać zatwierdzony przez litewski sejm. W ten sposób nie nabrał nigdy mocy prawnej.

Sprawa powróciła w styczniu, roku 1505, na sejmie w Brześciu Litewskim, dzieląc panów litewskich. Część chciała unii mielnickiej, część była jej przeciwna. Do tej drugiej części należał i sam król Aleksander, który energicznie wystąpił przeciwko swym opozycjonistom. Unia nie została zatwierdzona. W marcu 1505 roku obradował sejm w Radomiu, gdzie szczególne zasługi należy przyznać kanclerzowi Janowi Łaskiemu. Do Radomia bowiem została przeniesiona sprzeczka z sejmu ze stycznia i to właśnie kanclerz musiał łagodzić wszelkie konflikty. Podczas obraz zatwierdzono tzw. statut Łaskiego (zbiór ustaw) oraz konstytucję „Nihil novi...”, która przyznawała sejmowi władzę ustawodawczą. Obrady były burzliwe, istnieją domysły, że ich przebieg przyczynił się do choroby Aleksandra. Zmarł w roku kolejnym – 19. sierpnia 1506.

Aleksander był władcą, starającym się skrupulatnie wypełniać swe obowiązki, w czym nie przeszkadzała mu nawet choroba. Za żonę pojął, w roku 1495, Helenę Rurykowiczównę, z którą małżeństwo ułożyło się pomyślnie. Jako król Polski musiał zmierzyć się z dążeniami magnaterii do udziału we władzy, a także z wojną z Moskwą, toczącą się zwłaszcza na ziemiach litewskich.

Aleksander był małomówny, co miało się przyczynić do niezbyt pochlebnych opinii wystawianych mu przez współczesnych polskich kronikarzy. Faktycznie nie zdobył popularności w kraju. Kronikarze doceniali jednak jego cechy zewnętrzne; rosyjskie źródła określały go jako przystojnego kniazia. Na Litwie natomiast przygotował grunt pod reformy przeprowadzone przez Zygmunta.

Nie zapisał się w historii Polski jako wybitny władca. Ówcześni możnowładcy zapamiętali mu zwłaszcza zniweczenie unii mielnickiej.