Republika rzymska w III w. p.n.e.

Wprowadzona w Rzymie pod koniec VI stulecia p.n.e. forma sprawowania władzy zwana republiką przechodziła na przestrzeni lat stopniową ewolucję, aby swój szczyt osiągnąć w III w. p.n.e. Również wówczas doprowadzony został do końca proces definitywnego podboju Italii a społeczeństwo Rzymskie nabrało charakterystycznego z perspektywy lat kształtu.

U progu III w. p.n.e. jedynymi przeciwnikami Rzymian w Italii pozostali Grecy, posiadający swoje kolonie na południu oraz na Sycylii. W konflikt z Tarentem, najbardziej wpływowym miastem Wielkiej Grecji, w roku 284 p.n.e. włączył się władca leżącego po drugiej stronie Adriatyku Epiru Pyrrus, który do roku 275 p.n.e. prowadził z Rzymianami ostatecznie przegraną, aczkolwiek zaciętą walkę. W 264 r. p.n.e. zwierzchnictwo Rzymu uznało ostatnie dotąd niezależne miasto - Volsinii w Etrurii. W ten sposób Rzymianie, po ponad dwóch stuleciach wojen, uzyskali supremację nad całym Półwyspem Apenińskim. Zatriumfował imperializm rzymski, który wykształcił się już w pełni w czasie długotrwałych podbojów.

Zwycięstwa na polu bitwy zapewniła Rzymianom świetnie zorganizowana, coraz bardziej regularna armia. Podstawą jej była ciężkozbrojna piechota tworząca tzw. legiony, składające się zwykle z ok. 4500 żołnierzy w tym 3000 ciężkozbrojnych, 1200 lekkozbrojnych wspieranych przez 300 jeźdźców. Jednostką taktyczną legionu był manipuł (30), który składał się z dwóch centurii. Do wojska powoływano wszystkich mężczyzn powyżej siedemnastego roku życia, którzy legitymowali się odpowiednio wysokim rocznym dochodem (12500 asów).

W III w. wykształcił się również ostatecznie ustrój republikański Rzymu, w którym z założenia władze miał sprawować lud (łac. res publica - rzecz publiczna), który wypowiadał się poprzez odpowiedniego zgromadzenia: kurialnego, centurialnego bądź tribus. W przeciwieństwie do np. Grecji w Rzymie wytworzyła się ponadto silna władza wykonawcza, tzn. urzędnicy oraz senat. Najwyższymi urzędnikami byli konsulowie (zawsze dwóch, wybierani corocznie) - dowódcy wojska, posiadający najwyższą władze poza granicami miasta (tzw. imperium maius) oraz pretorzy (najpierw jeden, potem dwóch) , którzy zajmowali się utrzymywaniem porządku w stolicy (tzw. imperium minus). W sprawach finansowych konsulom pomagało czterech kwestorów a sporządzaniem spisów majątkowych oraz list senatorów zajmowali się cenzorowie (dwóch, wybierani co pięć lat). Niejako wyjątkowym był urząd trybuna ludowego (z czasem nawet dziesięciu), którego głównym zadaniem była ochrona ludu przed nadużyciami ze strony oligarchii. W krytycznych sytuacjach powoływano nadzwyczajnego urzędnika zwanego dyktatorem, który przez maksymalnie 6 miesięcy miał władzę niczym nie ograniczoną (tzw. summum imperium). Wszystkie urzędy w Rzymie były bezpłatne, pełnienie ich uważano za zaszczyt.
Wobec dużej rotacji wśród kadry urzędniczej organem o najwyższym autorytecie był senat, który kolegialnie zajmował się sprawami m. in. bezpieczeństwa, polityki zagranicznej, finansowymi oraz kultem religijnym. Prawo zwoływania senatu posiadali pretor, dyktator, trybun lodowy oraz konsul, który był jednocześnie pierwszym spośród senatorów.

Na przestrzeni III stulecia p.n.e. krystalizacji uległo również społeczeństwo rzymskie. Podstawę jego wciąż stanowiło chłopstwo oraz rolnicy, którzy jednak nie posiadali wielkiego wpływu na politykę. Warstwą dominująca byli tzw. nobilitas, dawni patrycjusze posiadający wielkie majątki ziemskie oraz praktycznie monopol na sprawowanie najwyższych urzędów w państwie oraz zasiadanie w senacie. Z czasem pewną konkurencją dla nich stali się tzw. equites, czyli grupa kupiecko-bankierska.