Ustrój starożytnych Aten - Demokracja ateńska - wady i zalety. Demokracja ateńska a współczesna

Demokracja ateńska - w szczególności za rządów wspaniałego mówcy, polityka i reformatora Peryklesa - była wzorem sprawnie działającej demokracji. Można z powodzeniem powiedzieć, że dorobek, którym chwalą się współcześnie kraje Zachodu, nie jest niczym nowym, a po prostu zaadaptowanym do dzisiejszych warunków sposobem rządów jaki panował w dawnych wiekach na terenie Aten.

Podstawę demokracji ateńskiej stanowili sami obywatele posiadający pełnię praw politycznych. Aby być uznanym pełnoprawnym ateńczykiem, należało mieć obojga rodziców ateńczyków i posiadać więcej niż 18 lat. Wówczas to uzyskiwało się możliwość uczestnictwa w najważniejszym organie ateńskiej demokracji, tj. w zgromadzeniu ludowym. Pojmowano to nawet nie tyle jako prawo, ale wręcz obowiązek: należało uczestniczyć w dyskusjach, zgłaszając przy tym pewne poprawki do proponowanych rozwiązań czy wreszcie - decydować o dalszych losach tych decyzji poprzez głosowanie za bądź przeciw.

Ponieważ zgromadzenie ludowe nie było spotkaniem delegatów, jak to ma np. miejsce w dzisiejszym sejmie, nie było możliwości, aby obradowali oni codziennie. Ludzie mieli inne obowiązki, zresztą nie było to też potrzebne. Jednakże zdarzało się, że zgromadzenie ludowe było zwoływane raz na kilka dni, co w tamtych czasach było nadzwyczajnym zjawiskiem (szczególnie biorąc pod uwagę, że sąsiednie cywilizacje charakteryzowały się despotycznymi rządami). Ze względu na sporą częstotliwość oficjalnych spotkań politycznych obywateli Aten istotną kwestią były diety dla uczestniczących w zgromadzeniu. Gdyby nie ten fakt, przychodziliby na nie zapewne jedynie zamożni obywatele miasta, którzy mogli pozwolić sobie naodłożenie pracy zarobkowej na bok. Biedni zapewne woleliby zająć się swoim rzemiosłem. Stąd też Perykles wprowadził omawiane diety, by wobec prawa i demokracji wszyscy obywatele (bez względu na zamożność) byli równi.

Warto zauważyć, że pełnienie urzędów w starożytnych Atenach było nieodpłatne. O ile współcześnie nie wydaje się to niczym nadzwyczajnym, dawniej twierdzono, że pełnienie funkcji publicznych to zaszczyt sam w sobie, który nie wymaga dodatkowych nagród. W związku z tym mogli sobie pozwolić na to jedynie bogatsi obywatele polis. Podobnie jak w przypadku zgromadzenia ludowego, tak i tutaj Perykles postanowił wprowadzić diety, które zachęciłyby do udziału w życiu publicznym obywateli biedniejszych. Zmieniono też dotychczasowy sposób wybierania urzędników – zamiast wyborów wprowadzono losowanie. Jedynym urzędem, który był obsadzany według tradycyjnych wzorców, pozostała funkcja stratega. Warto zauważyć, iż w starożytnych Atenach było 10 strategów (jednym z nich był popularny wówczas, wspomniany już, Perykles).

Jako zalety ustroju starożytnych Aten wymienia się m.in.: fakt uczestniczenia w rządach znacznej części obywateli – była to tzw. demokracja bezpośrednia. W związku z tym można było podjąć decyzje, które zadowalają większą część społeczności, a nie jedynie wąską grupę ludzi. Warto również podkreślić, że obywatele uważali się nawzajem za równych, co budowało jedność i konsolidowało społeczeństwo. Demokracja wspierała również wolność słowa, co pozytywnie wpływało na rozwój sztuki, architektury i filozofii. To ostatnie z kolei okazało się mieć - w ostatecznym rozrachunku - bardzo dobry wpływ na rozwój samego państwa-miasta.

W czasach współczesnych Peryklesowi zarzucano mu, że pod pozorami demokracji ukrywa on władzę jednego człowieka – samego siebie (w końcu przez 14 lat z rzędu wybierany był na stanowisko stratega). Zresztą ideę demokracji negował sam Platon uważając, że ustrój w którym promuje się swobodę, tolerancję i pluralizm działa destruktywnie na naturalną hierarchię społeczną opartą na starszeństwie, wiedzy, rodzinie. Ponadto twierdzi się, że udostępnienie władzy tak szerokiej liczbie ludności prowadziło w przyszłości do korumpowania jej i matactw polityków. Zresztą warto też zauważyć, iż rządy większości niekoniecznie musiały w rzeczywistości skupiać się w rękach większej liczby ludności, wszak pełnoprawnych ateńczyków było około 40 tysięcy przy ogólnej liczbie mieszkańców wynoszącej 250 tysięcy.