Jesień Ludów w Europie - Jesień Narodów

Jesień ludów to proces rozpadu bloku sowieckiego, jaki dokonał się w Europie w latach 1989-1992.

Impuls do zmian przyszedł z samej kolebki światowego komunizmu, czyli Rosji. Z powodu chwalebnych, lecz niewykonalnych planów Gorbaczowa, ZSRR pod koniec lat 80. znalazło się na skaju załamania. Szczególnie dotkliwy okazał się głęboki krach gospodarczy, przed którym nie obronił się żaden „barak w obozie”. Efektem komunistycznej gospodarki planowej było niezadowolenie szerokich mas społecznych pozbawionych wolności politycznej. W takich warunkach liderzy opozycyjni, postulujący kompleksowe reformy, mogli liczyć na coraz większy posłuch.

Polityka Gorbaczowa, będąca konsekwencją układów ze światem Zachodnim, dała do zrozumienia, że nie będzie już mowy o sojuszniczej pomocy w formie zbrojnej interwencji. Poszczególne partie komunistyczne liczyć mogły więc jedynie na własne siły. Chcąc utrzymać się przy władzy, komuniści mieli do wyboru dwie możliwości: mogli iść na kompromis dopuszczając do współrządzenia przynajmniej niektóre, bardziej ugodowe grupy opozycyjne lub odwołać się do użycia siły i bronić się przed zmianami tak długo, jak się da. Obydwa warianty znalazły zastosowanie w rzeczywistości.

W Polsce władza zdecydowała się na współdziałanie. W wyniku obrad „okrągłego stołu” i później, po wyborach z 4 czerwca do czynnego życia politycznego wszedł obóz solidarnościowy. W sierpniu 1989 premierem został Tadeusz Mazowiecki i rozpoczęły się reformy mające na celu demokratyzacje i liberalizację życia społecznego.

Podobny scenariusz był udziałem Węgrów. Tam również działały liczne grupy opozycyjne, z którymi władza musiała się liczyć. W sierpniu 1988 roku otwartą granicę węgiersko-austriacką zaczęły przekraczać liczne rzesze uciekinierów z NRD. Jesienią, na wzór Polski, zorganizowano obrady „trójkątnego stołu”, a w marcu roku następnego władzę przejęła demokratyczna opozycja.

W Bułgarii w listopadzie 1989 ustąpił z zajmowanego stanowiska Todor Żiwkow, co pociągnęło za sobą głębokie zmiany w aparacie władzy. Jednocześnie ugrupowania opozycyjne utworzyły niezależną Unię Sił Demokratycznych i doprowadziły do obrad „okrągłego stołu” (styczeń-marzec 1990). Prezydentem został przywódca opozycjonistów Żeliu Żelew.

W pozostałych krajach bloku przejście od socjalizmu do demokracji był znacznie bardziej burzliwe. 

Czechosłowacja, podobnie jak Polska, posiadała bardzo bogate tradycje oporu przeciwko władzy i w roku 1989 pojawiły się na ulicach masowe demonstracje antykomunistyczne. Przerażone władze próbowały odwołać się do siły, lecz to jedynie jeszcze bardziej skonsolidowało społeczeństwo przeciwko wspólnemu wrogowi i rozpoczęła się tzw. „aksamitna rewolucja”. Wkrótce powstało Forum Obywatelskie z Vaclavem Havlem na czele, a na szczytach władzy doszło do reorganizacji. Ostatecznie jeszcze w 1989 Havel został prezydentem i rozpoczęto wdrażanie reform politycznych i gospodarczych. 1 stycznia 1993 roku nastąpił podział na dwa suwerenne państwa – Czechy i Słowację.

Olbrzymie demonstracje wstrząsnęły również w roku 1989 NRD. Mieszkańcy tego kraju już od jakiegoś czasu masowo okupowali ambasady państw zachodnich domagając się azylu politycznego. W tej sytuacji, a wobec neutralności wojska, dotychczasowy przywódca Erich Honecker zmuszony został do ustąpienia. 9. listopada 1989 r. Niemcy w spontanicznym geście rozpoczęli demontaż muru berlińskiego. Przyszłość państwa niemieckiego decydować się miała w trakcie paryskiej Konferencji 2+4. Zjednoczenie NRD z RFN nastąpiło 3 października 1990 roku.

Najbardziej krwawe wydarzenia miały miejsce w Rumunii. 17. grudnia demonstracja w Timisoarze starła się z oddziałami wojska i tajnej policji. W wyniku starć zginęło około 1000 osób. Kilka dni później, w obliczu masowych demonstracji w stolicy, dyktator Nicolae Ceausescu salwować się musiał ucieczką. Nie zakończyła się ona jednak powodzeniem – Ceausescu wpadł w ręce policji i 25 grudnia dokonano na nim egzekucji. Władza trafiła w ręce zdominowanego przez komunistów Frontu Ocalenia Narodowego, przez co reformy nie były również zdecydowane jak w pozostałych krajach.