Plantageneci - dynastia Plantagenetów - król Henryk II

Ród Plantagenetów wywodzi się z kontynentalnych posiadłości angielskich, z terytorium księstwa Anjou, które to na początku XII wieku – za panowania Fulka Młodszego – stało się jednym z najbardziej wpływowych dzielnic Francji. Jego syn Gotfryd, biorąc za żonę Matyldę, córkę angielskiego króla Henryka I oraz wdowę po cesarzu niemieckim Henryku V, zapewnił swojemu synowi z małżeństwa z nią – późniejszemu Henrykowi II – prawa do korony angielskiej. Po śmierci ojca królewicz wylądował na wyspie i wymusił na ostatnim królu z dynastii normandzkiej – Stefanie z Blois – uznanie siebie za prawowitego następcę tronu. Dzięki temu w roku 1154 Henryk II został koronowany na króla Anglii, rozpoczynając tym samym 250-letnie panowanie dynastii Plantagenetów.

Henryk II był pierwszym i zarazem najwybitniejszym przedstawicielem tej dynastii na tronie angielskim, a jego horyzonty myślowe wybiegały o wiele dalej niż innych władców tamtej epoki. Ambitny, aczkolwiek roztropny Henryk II zdawał sobie sprawę z kruchości swoich rządów w państwie, dlatego całe panowanie poświęcił na konsolidację wewnętrzną oraz umacnianie własnej pozycji, nie angażując się w poważniejsze konfliktu zbrojne. Zorganizował wzorcowo administrację centralną w kraju, którą obsadził wybitnymi umysłami oraz wykwalifikowanymi urzędnikami z całego niemal kontynentu. Król nawiązał także współpracę z klerem i oparł na nim – jako jedynej zdolnej do tego klasie społecznej – podstawy swojej władzy. Wielkie znaczenia dla sprawnego funkcjonowania aparatu fiskalnego państwa Henryka II miał powstały w X wieku urząd szeryfa, którego zadaniem było czuwanie nad dochodami królewskimi oraz regularne zbieranie podatków.

Ważną innowacją wprowadzoną za panowania Henryka II był nowy podatek, który miał zastąpić obowiązkową wśród szlachty służbę wojskową, zwany tarczowym (scutagium); docelowo król chciał zrezygnować z niekarnego i niedbającego o interes państwa rycerstwa feudalnego na rzecz pocztów rycerstwa najemnego, które w zamian za należne wynagrodzenia gotowe było do końca wypełniać rozkazy dowódcy. Tarczowe w wysokości 2 grzywien srebra od lennika wywołało jednak gwałtowną reakcję społeczeństwa. Wzrost znaczenia państwa angielskiego za panowania Henryka II był możliwy także dzięki dochodom z królewszczyzn (tzw. foresta), czyli głównie lasów i puszcz, a w późniejszym okresie także miasteczek oraz wsi, nad którymi wyłączną i osobistą władzę sprawował król, a także dzięki wpływom z rozbudowanego aparatu sądownictwa królewskiego.

Anglia pod rządami Henryka II, obejmująca oprócz Wysp Brytyjskich także rozległe posiadłości na kontynencie (Anjou, Maine, Touraine, Bretanię oraz formalnie Akwitanię), stała się silnym i zdolnym konkurować z innymi ówczesnymi potęgami państwem, z dziedziczną władzą dynastii Plantagenetów.