Stan wojenny w Polsce 1981 - przyczyny, skutki

Napięcia, jakie miały miejsce przez cały rok 1981 w Polsce, dawały podstawy do przypuszczania, że prędzej czy później musi dojść do konfrontacji. Tym niemniej przeprowadzenie zamachu stanu w grudniu i wprowadzenie stanu wojennego było olbrzymim szokiem.

13. grudnia 1981 roku o szóstej rano w przemówieniu do obywateli Wojciech Jaruzelski obwieścił fakt wprowadzenia w Polsce stanu wojennego. Na podstawie szczególnych regulacji prawnych od tej pory pełnia władzy znajdować się miała w rękach Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON). Dekret o stanie wojennym posiadał bardzo szerokie konsekwencje dla funkcjonowania państwa. Przede wszystkim nowe regulacje uderzały w opozycję. Ogłoszono m.in. wprowadzenie zakazu działalności wszelkich organizacji, godziny milicyjnej, zakazu manifestacji, militaryzacji największych przedsiębiorstw (niemożność odmowy wykonywania rozkazów). Ponadto miała zostać przeprowadzona weryfikacji kadr w administracji, sądownictwie i szkolnictwie. Do łask wróciła bardzo szczegółowa cenzura.

Ulice polskich miast zapełniły uzbrojone patrole wojskowe i opancerzone pojazdy. Niemal natychmiast wszystkie najważniejsze postaci związane z „Solidarnością” zostały internowane. Pomimo braku koordynacji (ludzie za tę dziedzinę odpowiedzialni znaleźli się w więzieniach) w zakładach na terenie całego kraju wybuchały strajki. Prowadzone były one w sposób dosyć chaotyczny – nadzwyczajna sytuacja powodowała, że ludzie nie wiedzieli, czego się spodziewać ze strony władz komunistycznych.

Gdy w Gdańsku, Wrocławiu, Świdniku powstały Regionalne Komitety Strajkowe, rządzący wydali rozkaz bezwarunkowej pacyfikacji – strajki systematycznie rozbijano używając do tego czołgów oraz gazów bojowych. Najtragiczniejsze wydarzenia miały miejsce w kopalni Wujek w Katowicach. 16. grudnia w walkach z wojskiem i milicją zginęło 9 górników. Pod koniec miesiąca padł ostatni bastion czynnego oporu – KWK Piast w Tychach. Organizatorzy tych protestów skazywani byli na karę wieloletniego więzienia.

Wobec takich działań „Solidarność” zmuszona została do pracy w konspiracji. W kwietniu roku 1982 powołano Tymczasową Komisję Koordynacyjną. Cele, jakie sobie opozycjoniści wyznaczyli, znalazły się w wydanej w lipcu deklaracji „Społeczeństwo Podziemne”.

Społeczeństwo w owym czasie przyjmowało różne postawy. Apatia mieszała się z zaangażowaniem na rzecz oporu zarówno biernego, jak i czynnego. Ten ostatni dał o sobie znać m.in. w maju 1982, kiedy to wielkie manifestacje zagościły na ulicach największych miast (rzecz jasna zostały rozbite przez oddziały milicji). Jeszcze bardziej masowe protesty powtórzyły się w rocznicę Porozumień Sierpniowych. W październiku ostatecznie zdelegalizowano „Solidarność”.

31. grudnia 1982 roku Rada Państwa zawiesiła stan wojenny i większość internowanych działaczy opozycyjnych odzyskała wolność. Ostateczne zniesienie stanu wojennego dokonało się 22. lipca 1983 roku, już po pielgrzymce papieża Jana Pawła II do kraju.

Polska wyszła ze stanu wojennego niebywale osłabiona zarówno w sferze ekonomicznej, jak i mentalnej. Gospodarka była na skraju bankructwa, a dług państwa wzrastał permanentnie. Jednak, co ważniejsze, poważnie osłabiona została nadzieja społeczeństwa na pomyślne zakończenie konfrontacji z władzami. „Solidarność” nie odzyskał już nigdy rozmachu z roku 1980 i w kolejnych latach ograniczyła swa działalność.

Ocena stanu wojennego budzi wielkie kontrowersje. Po dziś dzień trwają spory o zasadność jego wprowadzenia. Usprawiedliwieniem śmierci kilkuset osób (bo tak prezentuje się końcowy bilans stanu wojennego) miała być bowiem ochrona państwa polskiego przed możliwością interwencji Związku Radzieckiego. Prawdopodobieństwo, że mogło się to zdarzyć, wciąż poddawane jest dyskusji.