Półwysep Iberyjski - królestwa - polityka wewnętrzna, ustrój

Po przeprowadzonej w wieku XIII na szeroką skalę rekonkwiście, na Półwyspie Iberyjskim istniały cztery zasadnicze królestwa chrześcijańskie: Kastylia, Aragonia, Nawarra i Portugalia oraz muzułmański emirat Grenady na południu.

Równocześnie z armiami krzyżowymi, zagarniającymi pospiesznie zamieszkałe przez Arabów ziemie, postępowała zorganizowana akcja kolonizacyjna. Objęci nią zostali głównie chłopi, którym najbardziej sprzyjające warunki zapewniali władcy kastylijscy (możliwość tworzenia niezależnych gmin chłopskich i możliwość wyboru dowolnego seniora spośród rycerstwa) – z czasem chłopi w Kastylii uzyskali nawet swoją reprezentacje w parlamencie (Kortezach).

Spory udział w zasiedlaniu ziem opuszczonych przez muzułmanów mieli także przybysze z Francji oraz francuscy duchowni, którzy założywszy własne gospodarstwa w Hiszpanii zachowywali szeroką autonomię, objawiającą się m. in. w odrębnym prawodawstwie. Do końca XIII wieku ulegli oni jednak praktycznie zupełnej asymilacji z dominującym żywiołem hiszpańskim.

W Aragonii sytuacja społeczna wyglądała nieco inaczej ze względu na większy stopień feudalizacji i widoczny podział kraju na zacofaną większość z dominującą rolą wielkiej własności ziemskiej i dobrze rozwiniętą Katalonię z miastami tj. Barcelona czy Walencja, które odgrywały pierwszoplanową rolę w handlu śródziemnomorskim.

Jednak długotrwałe kampanie wojenne prowadzone przez aragońskich władców w Hiszpanii, południowej Francji, a także na wyspach włoskich, skutkowały coraz większym uzależnieniem ich od decyzji lokalnego parlamentu, który to przecież w głównej mierze decydował o podatkach. W drugiej połowie XIII wieku powołany został urząd najwyższego sędziego, który miał za zadaniem rozstrzygać spory pomiędzy królem a kortezami – oznaczało to niemal całkowite poddanie władzy królewskiej kontroli reprezentacji stanowej, czyli w praktyce najznaczniejszych baronów aragońskich.

Nawarra, z racji swojego położenia geograficznego, w bardzo niewielkim stopniu uczestniczyła w podboju Półwyspu Iberyjskiego. Od roku 1235 królestwo to znalazło się pod kontrolą wpływowych hrabiów Szampanii a od roku 1274 zostało dodatkowo połączone unią personalną z Francją, która wygasła dopiero wraz z ostatnim przedstawicielem głównej linii Kapetyngów w roku 1328.

Pod rządami króla Dionizego Sprawiedliwego na przełomie XIII i XIV stulecia, Portugalia przeżyła okres swojego niebywałego rozkwitu gospodarczego – rozwinął i ustabilizował się handel międzynarodowy, który przynosił wielkie zyski dzięki powszechnej tolerancji religijnej, jaką w Portugalii cieszyli się zarówno muzułmanie, jak i Żydzi. Wówczas, dzięki rozsądnej polityce wewnętrznej monarchy, zostały położone podwaliny pod przyszłą mocarstwową pozycję tego niewielkiego państwa w dziedzinie podróży dalekomorskich i odkryć geograficznych. Z czasem ukształtował się także regularny portugalski, aczkolwiek wzorowany na hiszpańskim, parlament (kortezy).