Jan Tarnowski - hetman - biografia, zasługi

Jan Tarnowski herbu Leliwa, hetman wilki koronny, wielokrotny kasztelan, wojewoda i starosta ziem południowej Polski był jednym z najbardziej rozpoznawalnych w świecie obywateli polskich przełomu XV i XVI wieku. Dzięki swoim niebywałym wręcz talentom dowódczym oraz świetnemu zmysłowi politycznemu osiągnął wiele spektakularnych sukcesów, które przyczyniły się do ugruntowania pozycji Rzeczpospolitej w tych burzliwych czasach.

Urodził się w roku 1488 w Tarnowie jako syn Jana Amora Młodszego oraz Barbary z Rożnowa, wnuczki legendarnego Zawiszy Czarnego. W dzieciństwie, z powodu słabego zdrowia, rodzina pierwotnie przeznaczyła go do stanu duchownego (wychowywał się głównie na dworze kardynała Fryderyka Jagiellończyka oraz pod okiem księdza Macieja Drzewickiego, sekretarza królewskiego), ale po rozpoznaniu pierwszych zainteresowań młodego Jana Tarnowskiego, zdecydowano poświęcić go służbie publicznej.

Pierwsze doświadczenie polityczne zebrał już w wieku trzynastu lat, kiedy to wziął udział w sejmie w Piotrkowie, natomiast swoisty chrzest bojowy jako żołnierz przeszedł siedem lat później podczas tzw. wyprawy orszańskiej, w której pomimo młodego wieku dowodził już doborową chorągwią zaciężnej jazdy. W latach 1517-1520, aby zgodnie ze zwyczajem dopełnić procesu swojej edukacji, odbył kształcącą podróż po świecie – podróżował przez Bliski Wschód (Syrię, Palestynę – w tym Jerozolimę, gdzie został nawet pasowany na rycerza grobu Chrystusowego, Egipt oraz Turcję), a następnie prawdopodobnie przez Afrykę (Algier) dotarł do Hiszpanii i Portugalii, gdzie w wojsku króla Emanuela I Szczęśliwego toczył walki z Maurami i został ponownie pasowany na rycerza.

W drodze powrotnej odwiedził także wielkie dwory Europy Zachodniej we Francji, Niderlandach, Anglii, Rzeszy i Czechach. Do kraju powrócił w roku 1520 w czasie intensywnych przygotowań do kolejnej wojny z Zakonem. Za udział w kolejnych kampaniach wojennych otrzymał wówczas od króla swój pierwszy urząd, na razie średnio znaczącą kasztelanię wojnicką. W roku 1527 Jan Tarnowski awansował na hetmana wielkiego koronnego („z tytułu swych niepospolitych zasług i dzielności”), a także otrzymał urząd wojewody ruskiego – już wówczas jego pozycja w państwie pod rządami Zygmunta I Starego była znacząca. Na początku lat 30. był wiodącą postacią w zwycięskich konfliktach z Mołdawią – rozgromił m.in. nieprzyjaciela w bitwach pod Gwoźdźcem i pod Obertynem oraz Moskwą. Dzięki kolejnym sukcesom na polu bitwy zyskał sobie sławę niezwyciężonego i nieustraszonego wodza. Za zdobycie Staroduba Jan Tarnowski został mianowany wojewodą, a następnie kasztelanem krakowskim.

Poglądy polityczne Jana Tarnowskiego można w skrócie nazwać rojalistycznymi – zawsze twardo opowiadał się po stronie królów Zygmunta I Starego (np. w czasie kryzysu zwanego wojną kokoszą) i jego syna Zygmunta II Augusta (np. w związku z problematycznym małżeństwem króla z Barbarą Radziwiłłówną) oraz dążył do ograniczenia zgubnego wpływu szlachty na kształtowanie polityki Rzeczpospolitej. Był ponadto zwolennikiem idei ogólnoeuropejskiej krucjaty przeciwko Turcji, dzięki której nawiązał bliższe kontakty z dworem Habsburskim (w roku 1547 otrzymał nawet od zaprzyjaźnionego z nim cesarza Karola V, dziedziczny dla siebie i swojej rodziny, tytuł hrabiego).

Oprócz błyskotliwej kariery politycznej i wojskowej Jan Tarnowski zasłynął również jako zmyślny reformator XVI-wiecznej sztuki wojennej. Swoje bogate doświadczenia oraz spostrzeżenia zawarł w opublikowanym w roku 1558 dziele pt.: „Consillum rationis bellicae” („Rada sprawy wojennej”), które to stało się podstawą kształcenia przyszłych pokoleń polskich wodzów i strategów. Hetman Tarnowski dał się również poznać jako mecenas sztuki, humanista i miłośnik literatury – w swoim zamku w Tarnowie zgromadził pokaźną bibliotekę starych pism i druków z różnych dziedzin nauki. Poza bogatym życiem publicznym posiadał także jeden z największych ówcześnie majątków ziemskich, liczący w sumie przeszło 120 wsi i 10 miast, określanych nieraz przewrotnie mianem „państwa tarnowskiego”. Jan Tarnowski był trzykrotnie żonaty: najpierw z Barbarą Tęczyńską, następnie z Beatą Odrowążówną oraz z Zofią Szydłowiecką. Pomimo narodzin kilkorga dzieci, większość z nich zmarła w wieku niemowlęcym – przeżyła jedynie trójka: Jan Amor (z pierwszego małżeństwa), który został duchownym, Zofia oraz Jan Krzysztof, który został jedynym spadkobiercą pokaźnego ojcowskiego majątku (oboje z trzeciego małżeństwa).

Przeżywszy 73 lata, hetman Jan Tarnowski zmarł w dniu 16. maja roku 1561 w sypialni swojej ulubionej rezydencji w Wiewiórce pod Tarnowem. Ciało jego spoczęło w sierpniu roku 1561 w krypcie katedry tarnowskiej.