Konferencja w Teheranie (1943 r.) - postanowienia

Konferencja teherańska jest - tuż obok jałtańskiej oraz poczdamskiej - jednym z kluczowych wydarzeń, które wpłynęły na dalsze losy II wojny światowej. Miała ona miejsce w Teheranie, stolicy dzisiejszego Iranu, w dniach od 28 listopada do 1 grudnia 1943 roku. Państwami, które podejmowały w Teheranie decyzje nad losami Europy były Stany Zjednoczone Ameryki, reprezentowane przez Franklina Delano Roosevelta, Wielka Brytania, której przedstawicielem był Winston Churchill oraz ZSRR na czele z Józefem Stalinem. Ostatni z wymienionych przywódców mógł się zjawić na konferencji ponieważ Teheran był wówczas zajmowany przez wojska sowieckie. Aby pełniej zrozumieć wagę pierwszego z trzech najważniejszych spotkań tzw. Wielkiej Trójki należy skoncentrować swą uwagę na postanowieniach jakie wtedy zapadły.

Najważniejsza kwestią, która została poruszona w 1943 roku, było utworzenie drugiego frontu - obok radzieckiego - na Zachodzie, a dokładniej w Normandii. Pomysłodawcą tej koncepcji, przedstawianej już od 1942 roku, był Józef Stalin. Pragnął bowiem odciągnąć wojska aliantów, a szczególnie Wielkiej Brytanii, od południowej części Europy, aby wcielić ją do sowieckiej strefy wpływów. Pod naciskami ZSRR oraz z powodu braku wsparcia Stanów Zjednoczonych Winston Churchill musiał ustąpić z koncepcji uderzenia w „miękkie podbrzusze Europy”, czyli Bałkanów i zgodzić na desant we Francji. Początkowo datą inwazji miał być 1 maja 1943 roku, rychło jednak została ona przesunięta. Następstwem tej właśnie decyzji była tzw. operacja Overlord rozpoczęta dnia 6 czerwca 1944 roku.

Drugim militarnym punktem obrad było zobowiązanie się Stanów Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii do udzielenia pomocy komunistycznej partyzantce Josipa Broz Tity. Tym samym alianci musieli zrezygnować ze wspierania tzw. czetników, czyli oddziałów popierających byłego władcę Jugosławii - Piotra II Karadziordziewicza. Obrońcy króla pozbawieni posiłków, które teraz zaczęli otrzymywać komuniści, bardzo szybko stracili swą przewagę na rzecz partyzantki Tity. Oczywistą konsekwencją tej decyzji było dalsze powiększenie się sowieckich wpływów na Bałkanach.

Jasnym jest, że oprócz kwestii czysto militarnych, związanych z postępującymi sukcesami Armii Czerwonej, dyskutowano także na inne równie istotne tematy. Zaczęto wstępnie rozważać problem Niemiec po zakończeniu wojny. Starły się wówczas dwie koncepcje, z których jedna mówiła o podzieleniu Niemiec na kilka mniejszych państw, popierały ją Stany Zjednoczone oraz Wielka Brytania - ta druga w trochę zmienionej formie. ZSRR jednak, świadome ciągłych postępów swoich wojsk, wolało zostawić państwo pokonanego przeciwnika w całości. Stalin wierzył w możliwość całkowitego wcielenia Niemiec do sowieckiej strefy wpływów. Obie strony nie mogły dojść do porozumienia, zatem postanowiono powrócić do tematu na kolejnej konferencji.

Nie bez znaczenia była także kwestia terenów, które miały przypaść wyzwolonej Polsce. ZSRR bardzo sprytnie zaproponowało dokonania podziału wschodniej granicy Rzeczypospolitej zgodnie z  tzw. linią Curzona. Pomysł ów Stalin poparł bardzo silnym argumentem, mianowicie przypomniał, że koncepcja takiegoż rodzielenia powstała w brytyjskim ministerstwie spraw zagranicznych i była pomysłem lorda Curzona. Churchillowi nie pozostawało nic innego jak zgodzić się z tym, ale podkreślił, że Polska powinna także zyskać część ziem zachodnich, aż do Odry oraz Prusy Wschodnie. Było to na rękę przywódcy radzieckiemu, gdyż i tak planował wciągnąć Polskę do komunistycznego bloku państw. Postawa Roosevelta była neutralna, obawiał się on wiążących decyzji, aby nie stracić poparcia polonii amerykańskiej, na której głosy liczył w nadchodzących wyborach prezydenckich w USA. Dlatego też starał się nie poruszać głębiej tych kwestii, oraz tematyki zbrodni katyńskiej, tym samym postanowiono tematykę Polski poruszyć na kolejnej konferencji.

Prezydent USA postulował także powołanie organizacji, która miała w prostej linii zostać następczynią dawnej Ligii Narodów, aby uchronić Europę oraz cały świat od konfliktów podobnych II wojnie światowej. Była to pierwsza wzmianka o chęci utworzenia takiego organu, z której później wyłoniła się jasna koncepcja Organizacji Narodów Zjednoczonych. Na razie jednak nie powzięto większych działań w tym celu. Oprócz tego Wielka Trójka uznała niepodległość Iranu oraz Austrii.

Jak widać pierwsza z trzech konferencji skupiła się głównie na kwestiach militarnych, pobieżnie traktując pozostałe tematy, pozostawiając je do rozstrzygnięcia na kolejnych spotkaniach. Związane to było z faktem, że wojna z Niemcami nadal nie była jeszcze przesądzona, a tym samym nie należało przedwcześnie podejmować żadnych zobowiązujących deklaracji. Jednocześnie jednak konferencja w Teheranie pokazała, które państwa będą miały decydujący głos w kreowaniu przyszłego ładu po II wojnie światowej oraz jak może kształtować się powojenna strefa wpływów w Europie.