Handel w średniowieczu

Rozdział produkcji rzemieślniczej i rolnej, jaki dokonał się w XII wieku, oraz wyodrębnienie się ośrodków miejskich, umożliwiły powstanie i rozwój rynku lokalnego oraz gospodarki towarowo-pieniężnej. Wraz ze wzrostem sił wytwórczych poprawiały się również współczynniki przyrostu naturalnego i zaludnienia kraju, co w efekcie potęgowało ożywienie handlu wewnętrznego i zewnętrznego, oraz prowadziło do intensyfikacji wszelkich procesów w obrębie szeroko rozumianej gospodarki.

Handel międzynarodowy w średniowieczu zdominowany został przez kupców pochodzenia włoskiego. W początkowym etapie podmiotami wymiany były poszczególne miasta. Jednak już w wieku XIII Włosi ze swymi towarami dotarli aż do Chin i Indii. Coraz dalsze wyprawy wymagały lepszego zaplecza i organizacji, ta z kolei uzależniona była od posiadanych funduszy. Całe przedsięwzięcie, pomimo udoskonaleń, zawierało znaczny pierwiastek ryzyka, nierzadko bowiem zdarzały się różnego rodzaju rozboje i kradzieże. Minimalizacja ryzyka dokonywała się za sprawą zakładania spółek kupieckich, które następnie miały przerodzić się w popularne stowarzyszenia handlowe. Spełniały one funkcje samopomocowe – opiekowały się swoimi członkami w przypadku choroby bądź nieszczęścia.

Handel miejski otoczony był opieką władz. Na dużą skalę stosowano prawodawstwo mające na celu zapewnienie zysków tubylcom poprzez wyeliminowanie obcych kupców. Właśnie temu służyło prawo składu – przyjezdni mogli przybywać z towarem do danego miasta, ale nie wolno im było wywozić ich poza jego mury, innymi słowy: musieli towar albo sprzedać, albo zostawić w składzie miejskim. Prawa te skuteczne były, rzecz jasna, jedynie w przypadku, gdy przez dane miasto przebiegał szlak handlowy. Aby uniemożliwić kupcom ominięcie danej miejscowości, wprowadzono specjalną regułę, tzw. przymus drożny.

Za gwałtownym rozwojem handlu nie nadążały dziedziny finansowe. Powszechny był brak pieniędzy w formie monetowej, bardzo często stosowano jednak kredyty. We Włoszech, a następnie w całej Europie, pojawiać się zaczęły weksle i przekazy jako substytut gotówki. Zakładano pierwsze banki.

W późnym średniowieczu doszło do pewnych zmian w opisywanej dziedzinie, powstawały bowiem nowe centra wymiany. Sukiennictwo kwitło w Anglii i Niderlandach, metalurgia w państwach czeskich, niemieckich i bałtyckich. Coraz większą rolę odgrywał transport morski – szczególnego znaczenia nabrały Brugia, Amsterdam i Antwerpia.

W wieku XV nastąpić miała całościowa reorganizacja handlu. Specjalizacja pracy i produkcji podzieliła bowiem Europę na uprzemysłowiony i „rynkowy” Zachód oraz folwarczono-pańszczyźniany Wschód.