Pośrednie i bezpośrednie przyczyny I wojny światowej - rywalizacja polityczna i gospodarcza między mocarstwami europejskimi, ich polityka kolonialna, militaryzm i nacjonalizm

Pokój, jaki zawarły ze sobą we Frankfurcie Niemcy oraz Francja zapoczątkował okres czterdziestoletniej stabilizacji w zachodnich częściach kontynentu europejskiego. Jednak fakt, iż mocarstwa zajęły się przede wszystkim swoimi sprawami wewnętrznymi nie oznacza, że polityka międzynarodowa była zaniedbywana.  

Państwo niemieckie zarówno za czasów Bismarcka jak i Capriviego prowadziło bardzo aktywną politykę zagraniczną. W roku 1873 zawarty został sojusz trzech cesarzy (Niemcy, Rosja i Austro-Węgry). Państwa te zobowiązały się do wzajemnych konsultacji w przypadku konfliktu interesów. Sojusz szybko wystawiony został na próbę, bowiem w efekcie zdarzeń na Bałkanach Austo-Węgry i Rosja znalazły się w przeciwnych obozach. Pierwsze z nich czuło się zagrożone przez Serbię, która z kolei popierana była przez prawosławną Rosję. Niezadowolona Rosja, która traktowała te tereny jako swoją strefę wpływów, stopniowo zrywała sojusze i zacieśniała stosunki z Francją.

Napięcia na linii Rosja-Niemcy stały się również przyczyną podpisania traktatów niemiecko-austriackich w roku 1879. Układ ten trzy lata później rozszerzony został o Włochy i od tej pory przybrał wielki blok militarno-polityczny, nazwany został Trójprzymierzem.

Francji zależało bardzo na wyjściu z izolacji, w jaką wpadła dzięki skutecznej polityce Bismarcka. Choć zbliżenie francusko-rosyjskie dotyczyło początkowo głównie sfery gospodarczej to w roku 1892 podpisano konwencję wojskową, która przewidywała udzielenie pomocy, jeśli któreś z tych państw zaatakowane zostanie przez członka Trójprzymierza. W latach 90tych XIX wieku z Francji na wschód płynęły ogromne kapitały, które były podstawą modernizowania Rosji zarówno w sferze gospodarczej jak i militarnej. Sukcesem Francji było również podpisanie w 1900 roku tajnej umowy z Włochami, a później również układu politycznego.

8 kwietnia 1904 roku szukająca na kontynencie sojuszników Anglia podpisała umowę z Francją, tzw. Entente Cardinale. Trzy lata później do umowy tej przyłączyła się również Rosja i w ten sposób utworzyły się dwa opozycyjne bloki zdeterminowane, aby kontynuować ekspansywną politykę kosztem przeciwników.

Sytuacja zaczęła się zaostrzać w skutek kryzysów marokańskich, państwem tym bowiem zainteresowana była zarówno Francja jak i Niemcy. Po wielu zwrotach ostatecznie podpisano umowę, na mocy której utworzono protektorat francuski w Maroku, natomiast Niemcy w zamian otrzymały część Konga.

Bezpośrednich powodów wybuchu wojny szukać należy na Bałkanach. Rosnąca w siłę Serbia, wiedząc o poparciu ze strony Rosji coraz śmielej występowała przeciwko polityce Austro-Węgier. Po zabójstwie arcyksięcia Ferdynanda przez Serba Gavrila Principa biegu zdarzeń nic nie było w stanie zatrzymać.
Do przyczyn natury militarnej, kolonialnej, gospodarczej i politycznej warto jeszcze dodać te dotyczące sfery ideologii. Właśnie w 2 połowie wieku XIX powstał nacjonalizm – zdeformowana, zradykalizowana forma ruchu narodowego. Była to koncepcja zakładająca, iż interesy danego narodu były nadrzędne wobec interesów innych nacji. Wszelka zatem działalność miała prowadzić do powiększania znaczenia własnego państwa i narodu, nawet (lub zwłaszcza) jeśli odbywać się będzie ona ze szkodą dla innych. Nacjonalizm mógł przybierać barwy zarówno niepodległościowe (jak w Europie Wschodniej), ale również prowadził do wykształcenia się np. rasizmu – uznania dominacji jednej rasy nad pozostałymi.

Wszystko to razem stworzyło niezwykle niebezpieczną sytuację, w jakiej znalazła się Europa na początku wieku XX. Rządzący w Europie natomiast nie wyobrażali sobie nawet jak wyglądać może wojna prowadzona w oparciu o zaawansowaną technikę. Katastrofa więc, choć była spodziewana, okazała się zadziwiająco olbrzymia.