Od monarchii patrymonialnej do stanowej - ewolucja ustroju politycznego w średniowieczu

Na początku warto określić czym była monarchia patrymonialna w średniowieczu. Był to ustrój, w którym państwo było wyłączną wartością monarchy i tylko on miał prawo do decyzji związanych ze sposobem i jakością jego funkcjonowania. Monarchia stanowa była ustrojem, w którym to władza polityczna była podzielona pomiędzy królem a reprezentacją stanów, tj. mieszczaństwa, rycerstwa i duchowieństwa.

Charakter państwa o ustroju monarchii patrymonialnej ukształtował się za czasów rodu Merowingów. To oni ustanowili państwo, w którym ziemie królestwa były traktowane jako osobista własność króla, tzw. patrymonium, i to właśnie król mógł wedle własnej woli dzielić te ziemie pomiędzy swoich synów. Różne funkcje publiczne pełnili ludzie pochodzący ze stanu duchowieństwa, ale i stanu świeckiego wedle zaleceń samego króla. Zresztą również pieniądze pochodzące z podatków, cła, myta, były traktowane jako osobista własność króla, a w trakcie podróży po państwie istniał obowiązek utrzymywania go i zapewnienia mu gościny.

Z czasem jednak, chęć nałożenia nowych podatków wzbudziła niechęć ludności. Budżet malał, a trzeba było opłacić urzędników, dwór i samego króla. Dlatego też w ramach zabezpieczenia materialnego nadawano różnym funkcjonariuszom ziemie. Później zaczęto również nadawać tzw. immunitety, które zakazywały urzędnikom wstępu na obszar uprzywilejowany, co w pewnym sensie oznaczało nadanie lokalnej władzy panom gruntowym, którzy przecież w imieniu króla ściągali podatki. Tak powoli wyrósł system wasalstwa, który z czasem stał się bardzo rozbudowany w Europie średniowiecznej.

Zmiana ustroju poszła dalej za czasów Karola Wielkiego. Zreformował on urzędy dworskie, zaczął sięgać po opinię do rady królewskiej, podzielił ziemie królestwa na hrabstwa. Te ostatnie zarządzane były przez hrabiów, którzy raz do roku mieli stawiać się na dworze i zdawać sprawozdanie ze swej działalności. Ich zyskami było 1/3 opłat i grzywien sądowych. Z roku na rok urzędnicy zyskiwali coraz większe prawa, skupiali w swych rękach coraz to więcej władzy, nierzadko zapewniając swojej funkcji dziedziczność.

Po śmierci Ludwika V w roku 987 kraj był mocno podzielony, król miał dużo słabszą władzę niż wielu jego wasali zarządzających na prowincjach. W 1302 roku Filip IV Piękny decyduje się na powołanie (po raz pierwszy w historii Francji) Stany Generalne, będące reprezentacją trzech najistotniejszych w państwie stanów, mianowicie mieszczaństwa, rycerstwa oraz duchowieństwa. Miały one decydować o podatkach, choć z czasem ich rola systematycznie rosła. Wydarzenia te można uznać za początek istnienia monarchii stanowej.