Motyw małej ojczyzny w literaturze - rozwiń temat na przykładzie „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej, „Doliny Issy” Czesława Miłosza oraz „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza

Motyw małej ojczyzny od wieków pojawia się w tematyce polskiej literatury. Małą ojczyzną jest nasz „kraj lat dziecinnych”, jak to było w przypadku Soplicowa - wsi z „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Może to być również kopalnia zapomnianych już wartości - jak w „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej. Na koniec może to być pełna niespodzianek, kraina wtopiona w sielankowy pejzaż rozkwitającej przyrody jak w „Dolinie Issy” Czesława Miłosza.

„Nad Niemnem” to napisana z epickim rozmachem powieść o dwóch rodach - Bohatyrewiczach i Korczyńskich. Książka wydana została w dwudziestą rocznicę wybuchu powstania styczniowego i miała być przedstawieniem wiernego wizerunku małej ojczyzny. Tutaj bowiem, w Korczynie i Bohatyrowiczach nad Niemnem najważniejsze stają się wartości takie jak praca i poświęcenie dla ziemi - matki ziemi, ziemi polskiej. W symboliczny sposób te wartości ukazane są pod wyrazistym obrazem mogiły Jana i Cecylii, którą pewnego dnia odwiedza Justyna Orzelska - przedstawicielka młodego polskiego pokolenia. Równie ważnym symbolem staje się zbiorowa mogiła czterdziestu sześciu pochowanych powstańców. 

Korczyn nad Niemnem staje się symbolem małej ojczyzny, która reprezentuje tą wielką - całą Polskę. To dla kraju polskiego wartości takie jak praca czy walka o ojczyznę są najważniejszymi w całej hierarchii. Korczyn to idealny przykład małej ojczyzny przechowującej w sobie pamiątki przeszłości, historię prawdziwą, niezakłamaną.

Napisana z epickim rozmachem książka Czesława Miłosza pod tytułem „Dolina Issy” to jedno z najbardziej charakterystycznych przedstawień kraju dzieciństwa jako swoistej małej ojczyzny. Główny bohater utworu - ośmioletni Tomaszek to chłopiec, który z dziecięcą wrażliwością zapamiętuje najdrobniejsze szczegóły kojarzące mu się z różnymi wydarzeniami, jakie rozgrywały się w Dolinie Issy. Dolina ta to należąca do ziem litewskich wioska, po zakończeniu I wojny światowej. Ludność polska dotychczas zamieszkująca te tereny, zostaje zmuszona do przesiedlenia. Tak też Miłosz opisuje ból małego dziecka, który musi opuścić swój ukochany mały kraj - osobistą ojczyznę.

Ostatnim, choć równie charakterystycznym przykładem małej ojczyzny w literaturze polskiej jest epopeja narodowa - „Pan Tadeusz” autorstwa Adama Mickiewicza. Tutaj to Soplicowo maluje się nam jako mała ojczyzna, o którą trzeba dbać, troszczyć się, robić wszystko, co dobre w jej interesie. Soplicowo to ostoja polskości - jej tradycji, zamierających już obyczajów. Wszystko tutaj działa zupełnie jak w zegarku - dokładniej jak w szlacheckim zegarku.

To w tym miejscu opowiadana jest historia Polski. Jeżeli nie jest to w sposób dosłowny, to w przenośny. Dzieje ojczyzny opowiada na przykład charakterystyczny serwis, w którym podawane są najróżniejsze polskie potrawy - bigos, kiełbasa. Na słynnej porcelanowej zastawie wymalowana jest historia dnia, w którym uchwalono Konstytucję 3. Maja, głosowania podczas sejmików. Tradycje są tutaj gloryfikowane. W soplicowskim dworku na ścianach wiszą obrazy z polskimi narodowymi bohaterami - Tadeuszem Kościuszką, Rejtanem. Znajdziemy tutaj też kurantowy zegar, który ma w zwyczaju grywać mazurka dąbrowskiego.

Motyw małej ojczyzny występujący w powyższych lekturach jest na kartach każdej z książek mocno podkreślany. W każdym przypadku zaznacza się zupełnie inne walory takiej małej ojczyzny. W „Nad Niemnem” mała ojczyzna to ta, która jest przechowalnią najważniejszych wartości. W „Panu Tadeuszu” to ostoja tradycji polskich, a w „Dolinie Issy” kraj najświętszy, który niestety trzeba porzucić.