Średniowiecze - Architektura średniowiecza - opracowanie

Średniowiecze było epoką, która od początku była pogrążona w wojnach i podbojach. W takim świecie wznoszenie nowych budynków mijało się z celem. Dopiero gdy sytuacja polityczna w miarę okrzepła, a granice zostały ustalone, człowiek zwrócił się w stronę kultury i sztuki.

Budownictwo tego okresu nawiązywało do osiągnięć starożytności. Szczególnie widoczne było to w Bizancjum, gdzie sytuacja była spokojniejsza, niż na ogarniętych przemianami terenach reszty Europy. To właśnie tam, w latach 532–537, powstał kościół Hagia Sofia. Olbrzymia budowla, pokryta wspaniałą kopułą, opierającą się na czterech filarach, była nawiązaniem do architektury rzymskiej, udoskonalonym o bizantyjskie innowacje. W środku ozdabiały ją liczne mozaiki, nawiązujące do popularnych w średniowieczu motywów chrześcijańskich (np. deesis). Ostatnie nabożeństwo w tym kościele odbyło się w 1453r., potem Konstantynopol został podbity przez Turków, a świątynia stała się meczetem. Architektura arabska, poprzez dobudowanie minaretów i inne zmiany, nadała mu kształt, który możemy podziwiać dzisiaj.

Dla średniowiecza zachodnioeuropejskiego charakterystyczne były dwa style. Pierwszy z nich to romanizm, rozwijający się w przedziale XI – XIIIw. Nazwa ta została nadana dopiero w XIX stuleciu i odnosi się do miejsca jego powstania – Włoch, Francji (czyli krajów romańskich) oraz zachodnich Niemiec. Budowle wznoszono z kamienia, a cechowały je następujące wyznaczniki: grubość murów, zwarta bryła, niewielkie okna, prostota bryły (prostopadłościany, walce), masywne wieże. Był to skutek funkcji obronnej, jaką, poza liturgiczną, miały pełnić te budowle. W stylu tym stosowano proste proporcje geometryczne (np. nawa główna jest dwa razy szersza od naw bocznych). Budynki często wznoszono na prostych planach, opierających się głównie na powielaniu kwadratów i prostokątów (np. jedna nawa z transeptem, a w miejscu ich przecięcia stawano wieżę). Do najwspanialszych dzieł tego okresu zalicza się katedrę w Wormacji (która po licznych renowacjach i odbudowach nabrała także cech gotyckich i barokowych), opactwo w Cluny oraz katedra w Pizie. Z polskich budynków tego okresu można wyróżnić kościół św. Andrzeja w Krakowie, rotundę św. Prokopa oraz kościół NMP w Inowrocławiu.

Architektura gotycka rozwijała się od końca wieku XII do XIV. Jej wytyczne znacznie różniły się od założeń romanizmu. Budowle nabrały strzelistości i przestrzenności, poprzez zastosowanie łuków przyporowych i sklepień krzyżowo – kolebkowych zniknęła konieczność budowania grubych murów. Zastąpiły je wielkie okna, najczęściej wypełniane witrażami. Budynki wznoszono głównie na planie trójnawowym, a do ich fasady często dołączano prezbiteria, kaplice. Owocowało to niejednorodnym kształtem, zupełnie odmiennym od porządku romańskiego. Kościoły były także bogatsze w stosowane zdobienia, pojawiały się ołtarze szafowe. Gotyk to także architektura świecka. W tym stylu wznoszono wiele zamków, a największy z nich znajduje się w Polsce, w Malborku. Budulcem gotyku stała się cegła. Do najwspanialszych dzieł tego stylu architektonicznego zalicza się: katedrę Notre-Dame (w Paryżu), bazylikę w Saint–Denis, katedrę św. Piotra w Kolonii etc. Wśród dzieł świeckich warto zwrócić uwagę na Bramę Holsztyńską w Lubece. W Polsce najwspanialszymi osiągnięciami tego stylu są: kościół mariacki w Krakowie, bazylika św. Andrzeja we Fromborku, kolegiatę św. Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu etc.