„Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej jako powieść tendencyjna

„Nad Niemnem” to jedna z najwspanialszych powieści okresu pozytywizmu. Orzeszowska przedstawiła w niej programowe hasła epoki, takie jak praca u podstaw czy też praca organiczna. 

Głównym założeniem powieści tendencyjnej było przekonanie czytelnika o słuszności pewnych tez. Podobnie dzieje się w dziele Orzeszkowej. Pisarka prezentuje odbiorcą piękną, niemal idealną wieś Korczyn. Panują w niej rozmaite stosunki międzyludzkie, ale wyraźnie widać podział na bohaterów pozytywnych i negatywnych ( co jest typowe dla tego właśnie gatunku). Taki rozdział postaci pokazuje, że warto być dobrym i uczciwym, ponieważ to porządni i prawi bohaterowie odnoszą sukcesy i żyją w zgodzie ze sobą. Natomiast pełni zła nigdy nie zaznają radości ani spokoju. Jedną z pozytywnych postaci jest między innymi Justyna Orzelska, uczynna dziewczyna, która kocha przyrodę i jest niezwykle pracowita. 

Natomiast Kirło to mężczyzna bez podstawowych wartości, dla którego liczy się przede wszystkim dobro osobiste. „Nad Niemnem” jest powieścią tendencyjną nie tylko ze względu na sposób prezentacji bohaterów, ale także ukazania wiejskiego życia. Orzeszkowa próbuje przekonać czytelników, że praca to waży element życia, że bez niej egzystencja byłaby bezwartościowa a trud dostarcza radości i satysfakcji. Ciężko pracujący bohaterowie przedstawieni są jako ludzie dobrzy i szlachetni, którzy dbają nie tylko o siebie, ale również o innych. Przykładem może być Andrzejowa Korczyńska, nie bojąca się pracy kobieta, która swój poświęciła na edukację wiejskich dzieci. 

Narrator wyraźnie chwali to zachowanie, ale oczywiście nie wyraża swoich doznań wprost. Między wierszami dostrzegamy jednak pochwałę pozytywistycznego hasła pracy u podstaw, które zakładało konieczność edukowania najbiedniejszych i niewykształconych warstw społecznych. Także relacje łączące bohaterów wykreowała Orzeszkowa nie bez przyczyny. Tu pojawia się kolejna tendencja tamtej epoki, zgodnie z którą społeczeństwo powinno się solidaryzować, łączyć i przełamywać bariery. Czytelnik dowiaduje się więc, że chłopi mogą przyjaźnić się ze szlachcicami i ze jest to zjawisko naprawdę pozytywne. 

„Nad Niemnem” jest powieścią tendencyjną, ponieważ została napisana, aby wykazać słuszność pewnych pozytywistycznych założeń. Orzeszkowa chciała przekazać swoim czytelnikom, iż praca jest jednym z najważniejszych elementów życia, powinniśmy pracować, bo to czyni nas szlachetnym i daje radość. Równie ważny jest kontakt człowieka z przyrodą i dobre relacje z innymi ludźmi, bez względu na pochodzenie i bogactwa. Bohaterowie, którzy spełniali te wymagania byli szczęśliwi i choć jak każdy doświadczali bólu i cierpienia potrafili sobie z nim poradzić.