Powieść obyczajowa - charakterystyka gatunku

Powieść obyczajowa jest jedną z odmian powieści realistycznej. Wykształciła się w okresie pozytywizmu i do dziś jest niezwykle popularna. 

Głównym założeniem powieści obyczajowej jest ukazanie danego społeczeństwa bądź grupy ludzi w określonym okresie i miejscu. Zazwyczaj pisarz prezentuje wielu bohaterów, którzy wykonują inne zawody, mają różne sytuacje rodzinne i problemy. Łączy ich stopień pokrewieństwa, stosunku i relacje, lub po prostu miejsce zamieszkania. Powieści obyczajowe są wielowątkowe, ujmują określony problem z kilku perspektyw. Przedstawienie społeczeństwa i jego członków jest realistyczne, narrator dokonuje szczegółowej obserwacji i opisu zjawiska. 

Charakterystyczna w powieści obyczajowej jest też właśnie narracja. Osoba mówiąca w tekście występuje w trzeciej osobie i jest wszystkowiedząca. Stara się także o obiektywizm, nie ocenia ani nie komentuje zachowań i czynów obserwowanych postaci.  Warto dodać, iż autorzy takich utworów musieli naprawdę dobrze znać ukazywane środowisko. Bohaterowie tego gatunku zazwyczaj nie są indywidualnościami, stanowią przedstawicieli epoki i grupy społecznej. W powieści obyczajowej niewiele jest psychologicznej analizy świata wewnętrznego, bohaterowie działają raczej z przyczyn pragmatycznych, bardzo często społecznych. Założeniem powieści jest jak najlepsze i najwierniejsze oddanie obyczajowości bohaterów, ich tradycji, zwyczajów i sposobów postępowania.

Najbardziej znaną powieścią obyczajową jest „ Komedia ludzka” Honore Balzaca. To cykl opowieści, które ukazują panoramiczne ujęcie społeczeństwa. „ Ojciec Goriot” to jedno z najwspanialszych elementów tego cyklu. Artysta przedstawia ludzi w czasie restauracji Burbonów. Okres ten miał ogromny wpływ na nastroje narodowe i społeczne, a Balzac stara się oddać je w swojej powieści. Paryż jest centrum wydarzeń, miejscem, gdzie rozgrywa się akcja „ Ojca Goriota”. Jeśli chodzi o literaturę polską, to „ Lalka” Bolesława Prusa posiada istotne elementy powieści obyczajowej. Artysta doskonale sportretował dziewiętnastowieczne społeczeństwo Warszawy, pokazał różne warstwy, problemy i nadzieję. „ Lalka” jest zatem nie tylko powieścią realistyczną, ale również obyczajową, ponieważ stanowi swoistą prezentację ówczesnych czasów, ich tradycji i obyczajowości.