Powieść psychologiczna - charakterystyka gatunku

Najważniejszym celem powieści psychologicznej jest ukazanie wnętrza człowieka. To właśnie wokół jego uczuć i przeżyć skoncentrowana jest fabuła tego typu utworów. 

Korzenie tej odmiany powieści sięgają daleko. Ogromny wpływ na rozwój tego gatunku miały pierwsze pamiętniki i dzienniki, w których autorzy opisywali swoje myśli i emocje. Także listy były niezwykle ważne, ponieważ wielokrotnie adresat był dla nadawcy powiernikiem, osobą zaufaną. Wraz z rozwojem psychologii także i pisarze zaczęli coraz bardziej interesować się człowiekiem jako istotą złożoną, pełną sprzeczności i skrajnych emocji. Bohaterowie powieści psychologicznych są bardzo realni, prawdziwi. Czytelnik poznaje ich historię, śledzi losy i dzieje, ale przede wszystkim zostaje wprowadzony w świat wewnętrzny danej postaci. Poprzez monologi wewnętrzne, strumień świadomości bądź też mowę zależną narrator ukazuje przeżycia, emocje oraz refleksje swoich bohaterów. Ten typ powieści zakłada także indywidualne spojrzenie na człowieka, nie ma tu miejsca na opisy i prezentację zbiorowości, ponieważ każdy z bohaterów jest inny. Warto dodać, iż wewnętrzne przedstawienie postaci nie służy jedynie zaspokojeniu psychologicznej ciekawości czytelnika ( choć jest tak w pewnym stopniu). 

Niezwykle ważne jest to, iż poprzez świat emocji i uczuć zostaje wykreowana rzeczywistość utworu oraz sposób jego odbioru. Często więc spotykamy się na przykład z psychizacją krajobrazu, która zakłada zależność stanu wewnętrznego bohatera z oceną świata. Jeśli dana postać była smutna i nieszczęśliwa to nawet najpiękniejszy zachód słońca stawał się złowrogi i pełen niepokoju. Tu ujawnia się kolejna cecha powieści psychologicznej, a mianowicie subiektywizm. Innymi wyróżnikami tego gatunku są również inwersja czasowa, narracja personalna oraz szczegółowa analiza aspektów ludzkiego życia.

Do najwybitniejszych powieści psychologicznych należy bez wątpienia „ Granica” Zofii Nałkowskiej. Autorka ukazuje czytelnikowi bohatera, Zenona Ziembiewicza, który uwikłany jest w toksyczny romans z młodą dziewczyną. Mężczyzna kocha swoją żonę, ale nie może oprzeć się urokowi pięknej kochanki. Powieść jest zapisem dramatycznych przeżyć bohatera, który nie potrafi uporządkować swoich emocji i uczuć. Ma wyrzuty sumienia, często kłamie i oszukuje bliskich. Czytelnik poznaje jego świat wewnętrzny i ma okazję sprawdzić, jak bardzo człowiek jest złożony i skrajny. Także „Sklepy cynamonowe” Bruno Schulza nazywane są wspaniałym świadectwem człowieczej psychiki. Pisarz ukazuje bohatera, który ma refleksyjną naturę i jest niezwykle emocjonalny. 

On także postrzega świat poprzez swoje odczucia, analizuje własne życie i głęboka rozmyśla nad jego istotą. Utwór ten pokazuje, jakich wyborów pod wpływem przeżyć dokonuje człowiek. Ważnym elementem dzieła Schulza jest oniryzm. Analiza snów to też dziedzina psychologii, a artysta wiedział, iż poprzez sny można dowiedzieć się prawdy o człowieku.