Powieść realistyczna - charakterystyka gatunku

Powieść realistyczna jest swoistą odmianą powieści. Klasyfikacja dotyczy specyficznej konwencji, w jakiej dzieło zostało napisane. Ten rodzaj powieści powstał w okresie pozytywizmu, czyli w wieku XIX. Wtedy też pisarze zaczęli interesować się prawdziwym życiem i zwyczajnymi ludźmi. Tworzyli więc utwory, w których opisywali to, co bliskie czytelnikowi. 

Jak wskazuje nazwa powieści, najważniejszą jej cechą jest realistyczne ukazanie świata. Nie ma miejsca na fantastykę ani iluzję. Książka ma naśladować rzeczywistość i pokazywać ją taką, jaką jest ona w rzeczywistości. Z tego faktu wynika też kolejne założenie powieści realistycznej, które odrzuca idealizm oraz ogólne skrajności. W życiu spotykają nas zarówno dobre, jak i złe chwile, tak więc dzieje się również u bohaterów literackich. Narrator powieści realistycznej jest zazwyczaj wszystkowiedzący, ale najważniejszy jest jego obiektywizm. Nie ocenia postaci, ani wydarzeń, on po prostu przedstawia je czytelnikowi. Bohaterami powieści realistycznej są przeważnie zwyczajni ludzie, reprezentanci różnych środowisk. Poprzez utwór poznajemy nie tylko indywidualne jednostki, ale także ogólne cechy danego społeczeństwa lub miejsca. Oczywiście, w ukazaniu postaci i świata przedstawionego najistotniejszy jest dominujący realizm. Opisy przyrody, ludzi, miast i wsi przywołują na myśl rzeczywiste, naprawdę istniejące zjawiska. Czytelnik odkrywa w powieści realistycznej świat, który jest mu już znany. Postaci więc nie są jedynie piękne i idealne, miłość nie przynosi tylko uśmiechu a praca nie zawsze bywa przyjemnością. Czas odciska swoje piętno w postaci zmarszczek, a bohaterowie wielokrotnie wątpią i błądzą. Bardzo często z realizmem łączy się też naturalizm, który możemy nazwać skrajną formą pierwszej z wymienionych konwencji. Opisy bohaterów i miejsc są już nie tylko prawdziwe i rzeczywiste, ale dopuszczają brzydotę i istnienie wstydliwych dla człowieka aspektów życia. Cechą charakterystyczną dla powieści realistycznej są też liczne retrospekcje, wspomnienia bohaterów czy też dobitne ukazanie związków przyczynowo- skutkowych.

Wśród polskich przedstawicieli realizmu możemy wymienić Elizę Orzeszkową, Henryka Sienkiewicza czy też Władysława Reymonta. W powieściach „ Nad Niemnem” oraz „ Chłopi” w sposób niezwykle rzeczywisty został ukazany związek człowieka z przyrodą oraz specyficzne warunki panujące w danych środowiskach. Bohaterowie ciężko pracowali na roli, doświadczali dobrych i złych chwil. Musieli borykać się z wieloma przeciwnościami losu i czasami z trudem odnajdywali własne szczęście. Literatura zna także zagranicznych, wybitnych przedstawicieli realizmu, do których należą między innymi: Honore Balzac oraz Lew Tołstoj.