Powieść polifoniczna - charakterystyka gatunku

Powieść polifoniczna została na stałe wprowadzona do literatury dzięki niezwykłym zdolnościom pisarskim Fiodora Dostojewskiego. Utwory o podobnych elementach kompozycyjnych i strukturalnych powstawały na przełomie wszystkich epok, ale dopiero Dostojewski nadał pełnię polifoniczności literackiej. 

Termin polifoniczność zaczerpnięty jest z nauki o muzyce i oznacza tyle, co wielogłosowość. W literaturze powieści polifoniczne musiały spełniać założenie, iż każda postać, wypowiedź czy też idea są autonomiczne. Pisarz „ \dopuszczał” do głosu wszystkich bohaterów, mogli oni wyrazić swoje uczucia czy też poglądy. W powieści polifonicznej skupiano się przede wszystkim na ukazaniu życia wewnętrznego bohaterów. Ludzie są jednak istotami niezwykle skomplikowanymi, złożonymi. 

Wielogłosowość pozwalała na prezentację postaci pod względem wszystkich jej doznań. Przemawiał rozum, serce, potem namiętności i żądze. Każdy bohater ukazany był wieloaspektowo. Także wszystkie idee w powieści są równouprawnione. Narrator nie ocenia zachowania ani poczynań bohaterów, nie komentuje wprost i nie wyraża swojego stanowisko. 

Myśli i zachowania postaci są tak samo ważne, jak reprezentowane przez nie stanowisko polityczne lub też społeczne. Metoda wielogłosowości pozwala nie tylko na prezentację, ale też na pogodzenie sprzeczności. Kreowane przez artystów postaci wielokrotnie były wewnętrznie rozbite, przeżywały konflikty, nie potrafiły pogodzić pragnień i wymagań moralnych. W powieści polifonicznej stosuje się więc monolog, aby w pełni ukazać rozdarcie postaci, która wyraża wiele idei, emocji i myśli. Bez względu na rodzaj uczuć czy refleksji, konieczne jest równouprawnienie. Polifoniczność polega też na zestawieniu skrajnych konwencji, na przykład realizmu i oniryzmu. Dzięki tej technice możemy też konfrontować życiowe sprzeczności, systemy filozoficzne, religijne i polityczne.

Wspominany już Fiodor Dostojewski stworzył najwspanialszą powieść polifoniczną. „Zbrodnia i kara” jest zapisem przeżyć wiele bohaterów, przede wszystkim głównej postaci, Raskolnikowa. Mężczyzna popełnia zbrodnię, potem targa nim wiele emocji, odczuwa radość na przemian ze złością i wyrzutami sumienia. Poznajemy go wieloaspektowo, ponieważ autor ukazał go polifonicznie. Metoda ta zakłada też zestawienie wiele idei i poglądów , dlatego Raskolnikow konfrontuje swoje życie z egzystencją innych, uczy się od ukochanej kobiety nowego sposobu bycia, dyskutuje z nią i śledczym na tematy filozoficzne i religijne. Polifoniczność „Zbrodni i kary” objawia się w różnorodnym ukazaniu świata przedstawionego, bohaterów i ich poglądów.