Współczesność - charakterystyka epoki

Do dziś wielu badaczy spiera się o to, jak określić ramy czasowe współćzesności. Jedni uważają, że należy mówić o niej już od 1939 roku, inni zakładają, że rozpoczęłą się ona wraz z zakończeniem II wojny światowej, więc w roku 1945. Sytuację komplikuje to, że epoka ta jest niejednolita i podlegała różnym zmianom i metamorfozom.

Nie da się jednak zaprzeczyć, że w centrum literatury współczesnej stoi człowiek, jego sytuacja – zarówno materialna – fizyczna, cielesność, jak i psychika – duchowość. Poeci i pisarze współcześci starają się zbadać kondycję człowieka współczesnego, opisać go, pomóc w akceptacji siebie, przypomnieć mu, skąd się wywodzi.

Pierwszym zadaniem literatury współczesnej po II wojnie światowej stało się opisanie wydarzeń wojennych, dokumentalistyczne opowiedzenie o nich. Stąd też po roku 1945 powstało wiele książek dotyczących tematu holocaustu, prześladowań ludności cywilnej, terroru i niesprawiedliwości systemu faszystowskiego. Przykładami mogą być „Medaliony” Nałkowskiej czy „Opowiadiania” Borowskiego. Literatura miała pomóc w otrząśnięciu się z wojny wszystkich „ocalonych”, jak to pisał Różewicz.

Kolejnym tematem przewodnim literatury współczesnej kest próba odnajdowania sensu życia, ciągłości kultury, wysokich wartości etycznych, któe zostały zapomniane i odrzucone, zmazane przez wojnę. Ludzie współcześni nauczyli się żyć bez zasad – literatura ma tę sytuację odmienić. Rola literatury jako tej, któa ma odkłamać rzeczywistość przyjęła poezja polska po roku 1968. Poezja miała zwrócić uwagę na zakłamanie języka propagandy, który wartościował świat, nie pozwalał na posiadanie własnego, odmiennego zdania. Literackimi przykłądami takiej postawy są między innymi: tomik „Jednym tchem” Stanisława Barańczaka, jego zbiór esejów „Nieufni i zadufani” czy „Świat nie-przedstawiony” - manifest programowy krakowskiej grupy „Teraz” napisany przez Adama Zagajewskiego i Juliana Kornhausera.

Literatura polskiej doby PRL-u sprzeciwiała się jarzmu komunistycznemu, braku wolności osobistej i wolnośli słowa. Jednym z najbardziej rozpoznawanych postaci, które swoją postawą broniły praw człowieka jest Zbigniew Herbert, który w tomiku „Pan Cogito” przedstawił zasady, któymi powinien podporządkować się prawy człowiek.

Literatura po 1989 roku przyniosła zaprzeczenie dotychczasowych mesjanistycznych przeświadczeń. Skupiła się na jednostce, jako indywidualności. Zaczęto podkreślać niejednolitość społeczeństwa, tworzyć literaturę o jednostkach, a nie o społeczeństwach. Jest tak w poezji Marcina Świetlickiego i innych "bruLionowców". Skupiono się nie na Ojczyźnie ale na przedstawianiu małych ojczyzn, na przykład w poezji Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego.