Rola poety i poezji w literaturze - rozwiń temat w nawiązaniu do wybranych przykładów

Poezja towarzyszy człowiekowi w wielu momentach życia. Nawet ci, którzy twierdzą, że nie lubią poezji ani nie interesują się nią, zgodzą się, że słuchają wierszowanych tekstów piosenek czy śpiewają hymn narodowy będący przecież utworem poetyckim. Nie wspominając już o ludziach znających się na poezji czy lubiących ją czytać.

Rola poety i poezji może być rozmaita – od budzenia uczuć patriotycznych, wychwalania zasług bohaterów, opisu rzeczywistości czy przedstawiania światów fantastycznych. Spróbujmy przyjrzeć się twórczości znakomitego renesansowego poety, Jana Kochanowskiego. Jest on autorem fraszek, lekkich utworów opiewających uroki życia oraz trenów – trudnych, żałobnych, przesyconych bólem strof, napisanych po śmierci ukochanej córki, Urszuli. Fraszki i treny trudno ze sobą zestawić, to zdecydowanie odrębne i różniące się od siebie formy. Fraszki opisują obyczaje ludzkie, przywary i przyzwyczajenia, to takie migawki z życia ludzkiego, rejestrujące ciekawe scenki. Na przykład utwór „O doktorze Hiszpanie” opowiada o wesołej kompanii, która, niezrażona odmowami cudzoziemca, spoiła go do nieprzytomności w jego własnym pokoju. Poeta nie potępia zachowania opisywanych ludzi, nie ma im tego za złe. Po prostu kreśli rodzajową scenkę, która ma ewokować refleksję u czytelnika.

„Treny” powstały po wielkiej osobistej tragedii Kochanowskiego. Śmierć córki wstrząsnęła nim i całym jego życiem. Zdołał przetrwać ten kataklizm dzięki silnej wierze. W trenach zawarł swój ból, wspomnienia o Urszuli, opis jej zalet, stopniowe oswajanie się z myślą, że nie ma jej wśród żywych. Dla poety „Treny” były formą swoistej terapii, podobnie traktować je mogą odbiorcy i czytelnicy.

Rolą poezji i poety może być też ostrzeganie, bicie na alarm w związku z niekorzystnymi zmianami zachodzącymi w kraju, także – wzywanie do walki (poezja tyrtejska). Tę pierwszą funkcję stosował biskup Ignacy Krasicki, twórca epoki oświecenia. W tym czasie Polska nie była już taką potęgą jak dwieście lat wcześniej, za życia Kochanowskiego. Krasicki widział niekorzystne zmiany, dołączył do stronnictwa usiłującego się im przeciwstawić i robił, co mógł, czyli tworzył znakomite utwory, które bawiąc, jednocześnie uczyły i pokazywały właściwy sposób postępowania. Wystarczy wymienić tu choćby „Żonę modną” stanowiącą potępienie ślepego zapatrzenia w zagraniczne wzory i mody czy „Pijaństwo” – opis skutków zgubnego nałogu. Nieco inną rolę pełnią bajki, krótkie utwory opisujące ludzkie charaktery, ukryte pod postaciami zwierząt. Takie wiersze jak „Jagnię i wilcy”, „Kruk i lis”, „Malarze” czy „Ptaszki w klatce” krótko i lapidarnie pokazują wady i zalety charakteru człowieka, umożliwiając zastanowienie się nad sobą i refleksję.

Inną rolę widzieli dla siebie poeci w epoce romantyzmu. W tych czasach poeta był wieszczem, prowadzącym naród ku przyszłości, cierpiącym za miliony i przyjmującym na siebie niedolę całego świata. Poeta rzucał wyzwanie Bogu i stawał do walki z całym światem. Takie postacie pojawiają się zarówno u Adama Mickiewicza (Konrad z „Dziadów), jak i Juliusza Słowackiego („Kordian”). Poeta romantyczny znacznie więcej uwagi poświęcał uczuciom, wyrażeniu swojego niepokoju, przedstawieniu własnej wizji świata niż na przykład moralizatorstwu. Tematem wierszy i poematów stała się miłość, najczęściej nieszczęśliwa, i wewnętrzne rozterki bohaterów. W tamtych czasach Polski nie było na mapie Europy, dlatego poeci podejmowali tematykę walki o wolność.

Patriotyzm i walka w obronie kraju, ojczyzny, obecna była także w poezji późniejszej o sto lat od twórczości romantyków. Chodzi oczywiście o czasy dwudziestolecia międzywojennego i nadchodzący konflikt z Niemcami. Takie wiersze jak „Bagnet na broń” Władysława Broniewskiego czy „Pieśń o żołnierzach z Westerplatte” to przykład poezji patriotycznej, sławiącej dzielność obrońców ojczyzny, którzy za swoje męstwo zapłacili najważniejszą cenę – życie. Rolą poety jest więc również wzbudzanie uczuć patriotycznych, miłości do ojczystego kraju i gotowości do poświęceń w jego obronie.

Przedstawiona powyżej systematyzacja jest oczywiście niepełna, pomija choćby wielką część poezji współczesnej, która skupia się głównie na tematach czy to prozaicznych (np. twórczość tzw. pokolenia „brulionu”) czy na grze językowej (np. poezja Białoszewskiego).