Wolter „Prostaczek” - oświeceniowy charakter utworu Woltera - opracowanie

„Prostaczek” jest powiastką filozoficzną Woltera, znanego pisarza i myśliciela francuskiego oświecenia. W swoim utworze Wolter pokazuje przemianę głównego bohatera – z człowieka kierującego się instynktami, prostego i niewykształconego Prostaczek staje się racjonalistą. A przecież oświecenie to epoka stawiająca na najwyższym miejscu rozum, wskazująca na potęgę, jaką człowiek może osiągnąć dzięki samodzielnemu myśleniu.

Prostaczek to dzikus z plemienia Huronów w Kanadzie, przypadkowo przybyły do Francji. Po wylądowaniu w Bretanii okazuje się, że jest on krewnym ludzi, których tam napotkał – czyli księdza de Kerkabon i panny Saint-Yves. Bliscy Prostaczka postanawiają go ochrzcić, a w przygotowaniu do tej ceremonii bohater poznaje zasady wiary chrześcijańskiej i zapoznaje się z Pismem Świętym. Jego szczera pobożność i dosłowne interpretowanie zapisów biblijnych wprawiają w konsternację duchownych oraz krewnych. Prostaczek co rusz popełnia jakąś gafę, a robi to nieświadomie, kierując się szczerymi chęciami. W ten sposób Wolter stara się pokazać, jak dalece współczesny mu kościół odszedł od zasad wiary.

Jeszcze ostrzejsza krytyka spotyka jezuitów, pełniących wówczas wysokiej rangi urzędy. To ludzie pazerni na władzę, zachowujący się niemoralnie. Ksiądz, który słyszy o oburzającej propozycji arystokraty wobec panny Saint-Yves, domagającego się spędzenia z nim nocy w zamian za uwolnienie z więzienia Prostaczka, na początku jest święcie oburzony sadząc, że chodzi o jakiegoś innowiercę. Kiedy dowiaduje się, że autorem niemoralnej propozycji jest jego dobry znajomy, namawia kobietę, by na nią przystała, przekonując, że nie popełni grzechu.

Kiedy bliscy Prostaczka przybywają do Wersalu, chcąc spotkać się z kościelnymi dostojnikami w celu ratowania krewniaka, ci nie mają dla nich czasu, są zajęci spotkaniami lub konferowaniem ze szlachetnie urodzonymi damami. To aluzja do rozwiązłego trybu życia kleru, częsty zarzut wobec duchowieństwa w oświeceniu.

Oświeceniowy charakter „Prostaczka” widać wreszcie w ewolucji poglądów, jaką przechodzi główny bohater. Od gorliwej religijności, przez zafascynowanie nauką i wiedzą, po racjonalizm i uznanie, że wszelki fanatyzm religijny jest szkodliwy. Poglądy bohatera odzwierciedlają opinie samego Woltera, czemu zresztą trudno się dziwić. Po przybyciu do Francji Prostaczek jest jak dziecko, ma czysty umysł, który dowolnie można kształtować. Próba z wtłoczeniem w jego umysł religii chrześcijańskiej kończy się niepowodzeniem – porównanie prawd wiary z zachowaniem ludzi uważających się za chrześcijan, powoduje odwrócenie się Prostaczka od religii. Bohater znajduje ukojenie w nauce i filozofii, jednocześnie w głębi duszy pozostaje ciągle sobą, naiwnym i szczerym prostakiem, człowiekiem mówiącym to, co myśli, bez oglądania się na konsekwencje tej szczerości.

W tym wątku odnaleźć można odwołania do teorii „szlachetnego dzikusa”, uznającej, że ludzie prymitywni wcale nie są gorsi od wykształconych, a jednocześnie – oświeceniowe tęsknoty za powrotem do natury, wyrzeczeniem się cywilizacji i jej zgubnego wpływu, do czego nawoływał Jan Jakub Rousseau.