Bolesław Prus „Lalka” - Obraz społeczeństwa polskiego w „Lalce” Bolesława Prusa

Bolesław Prus w „Lalce” przedstawił rozległą panoramę społeczeństwa polskiego na przykładzie Warszawy z końca XIX wieku.

Arystokracja to najbogatsza warstwa społeczna. Są to ludzie posiadający ogromne majątki, spędzający cały czas na rozrywkach, bankietach i prowadzący próżne życie. Autor porównuje ich do pasożytów, którzy swoim istnieniem przynoszą społeczeństwu jedynie straty. Arystokracja jest grupą konserwatywną, a przy tym zdegenerowaną i zdemoralizowaną. Są to ludzie wyniośli, troszczący się jedynie o własne interesy. Uważają się za warstwę zamkniętą, mającą swoje własne zasady, a ponadto za mecenasów sztuki i dumę narodu. Arystokrację w powieści reprezentują Łęccy, książę Starski, hrabina Karolowa oraz baron Krzeszowski. Julian Ochocki i prezesowa Zasławska także są arystokratami, lecz swoją postawą wyróżniają się spośród innych członków grupy. Są krytycznie nastawieni do warstwy społecznej, z której pochodzą: „Weź pan rodzinę Łęckich, co oni robili? Trwonili majątki: trwonił dziad, ojciec i syn, któremu w rezultacie zostało trzydzieści tysięcy ocalonych przez Wokulskiego i piękna córka dla dopełnienia niedoborów”

Szlachta została przedstawiona przez Prusa jako upadająca grupa społeczna. Po powstaniu styczniowym straciła swoje majątki, a wraz z nimi wysoką pozycję społeczną. Szlachtę tworzą ludzie inteligentni, wykształceni, ciężko pracujący, ale też nie pogodzeni do końca ze swoim obecnym miejscem w społeczeństwie. W „Lalce” tę warstwę reprezentują ojciec Stanisława Wokulskiego i rządca Wirski.

Kapitaliści, finansiści, kupcy posiadali największe zaplecze finansowe. Dopuszczani byli również często do towarzystwa arystokratów, którzy żyli z ich majątków. Są to osoby aktywne społecznie, przedsiębiorcze, które do wszystkiego w życiu doszły dzięki długoletniej pracy. Tę grupę w powieści reprezentuje główny bohater, Stanisław Wokulski.

Mieszczaństwo warszawskie jest wielonarodowościowe. Niemcy, reprezentowani w „Lalce” przez Jana i Małgorzatę Minclów, są ludźmi otwartymi, pomocnymi. Chętnie zatrudniają Polaków, którym dają możliwość rozwoju i zyskania zawodu. Są oszczędni, skromni oraz mają ogromny szacunek do pracy. Nie manifestują swojej odrębności narodowej, ani nie wywyższają się, wręcz przeciwnie - wtapiają się w społeczeństwo polskie.

Mieszczaństwo polskie w powieści przedstawione jest jako przeciwieństwo mieszczaństwa niemieckiego. Konserwatywni, bojący się jakichkolwiek zmian, nowoczesności Polacy to ludzie niezbyt pracowici, nieudolni. Nie mają żadnego konkretnego celu w życiu, nie dysponują też wielkim zapleczem finansowym. Nie są przedsiębiorczy i aktywni. Prus kreśli ich obraz, prezentując urzędników - ajenta Szprota i radcy Węgrowicza oraz subiektów - Klejna, Ziębę i Mraczewskiego.

Mieszczaństwo żydowskie z kolei to ludzie przedsiębiorczy, rwący się do pracy, zaradni. Są otwarci na każde interesy, nawet te nieuczciwe, by tylko żyć w luksusie. Posiadają duże środki finansowe, inwestują i pomnażają majątki. Odkupują większość sklepów i barów, które wcześniej należały do Polaków. W powieści Prusa Żydzi nie asymilują się, tylko żyją wśród Polaków i z Polakami, utrzymując przy tym własne obyczaje i religię. Mieszczaństwo żydowskie w „Lalce” reprezentują stary Szlangbaum i jego syn Henryk („Co tym czasem robili Szlangbaumowi? Pieniądze. Zbierał je dziad i ojciec, tak że dziś syn do niedawna skromny subiekt za rok będzie trząsł naszym handlem”).

Osobną warstwą jest miejska biedota – ludzie, którzy ciężką pracą zarabiają bardzo małe pieniądze, ledwo wystarczające na utrzymanie rodziny. Mieszkają w rozpadających się ruderach i nędznych kawalerkach. Często są bezrobotni i nie żyją, a wegetują z dnia na dzień, ledwo wiążąc koniec z końcem. W powieści Prusa są to szwaczki, służące, prostytutki, furmani, lokaje, pijacy i złodzieje, jak Węgiełek, bracia Wysoccy i mieszkańcy Powiśla.

Ostatnią grupą jest inteligencja, która w XIX wieku dopiero zaczynała się powoli kształtować z ludzi wywodzących się spośród różnych warstw społecznych, jak szlachta i mieszczaństwo żydowskie. Do inteligencji należeli w „Lalce” adwokaci warszawscy i doktor Szuman.

Podsumowując, w utworze zaprezentowane zostały różne grupy społeczne, stosunki oraz różnice pomiędzy nimi. Istotne jest, że Prus krytycznie i pesymistycznie ocenia polskie społeczeństwo, gdzie występuje wiele napięć na tle politycznym, narodowościowym i religijnym.