Maria Pawlikowska-Jasnorzewska - mistrzyni miniatury poetyckiej. Twórczość Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej

Maria Pawlikowska–Jasnorzewska była pierwszą damą polskiej poezji. Jej twórczość przełamywała schematy oraz bariery obyczajowe. Poza swobodnym i naturalnym traktowaniem tematyki miłosnej, włączaniem w tematy swojej twórczości zjawisk codziennych i pospolitych, należy do jej zasług zaliczyć także przywrócenie do użytku miniatur poetyckich.
   
Budowa takich utworów była oparta na bardzo prostym wzorcu. Liczyły zazwyczaj cztery wersy. Trzy z nich opisywały sytuację liryczną, a ostatni był zaskakującą puentą. Jej celem było często paradoksalne odwrócenie wcześniej nakreślonego obrazu tudzież jego zabawne lub ironiczne skomentowanie. Przyjrzyjmy się kilku takim miniaturom w celu ich krótkiej analizy.
   
Na pewno warto zwrócić uwagę na miniaturę pt. „Aeroplan”. Zdobycz techniki – samolot został tutaj określona mianem „najpiękniejszego ptaka białego”. Podmiot liryczny podziwia jego możliwość wzniesienia się ponad szare chmury, a następnie przypisuje mu zwierzęce cechy – skrzydła szarańczy i śmiałość orła. Zastanawiająca jest natomiast puenta, która brzmi następująco: „a oczy ma i serce mężczyzny”. To uczłowieczenie maszyny jest nie tylko wyrazem podziwu dla nowoczesnej techniki, ale służy także przypisaniu płci przeciwnej wspomnianych cech.

Najbardziej rozpoznawalną miniaturą poetycką, która wyszła spod pióra Marii Pawlikowskiej–Jasnorzewskiej jest utwór „Miłość”. Podmiot liryczny będący kobietą zwraca się do  ukochanego mężczyzny. Jednakże z jego strony uczucie zostało odrzucone, dlatego słowa pełne są żalu. Cierpienie odbija się zarówno na ciele, jak i na duszy nieszczęśliwej kobiety. Przy czym wyrażone zostało ono w sposób bardzo subtelny i delikatny. W puencie porównuje ona dawnego ukochanego do powietrza, ale zaznacza, że widocznie można bez niego żyć.

Nie sposób zapomnieć o rubajatach, czyli pewnej odmianie miniatury poetyckiej, którą także uprawiała Maria Pawlikowska–Jasnorzewska. Cechą charakterystyczną tych utworów była tematyka filozoficzno–refleksyjna. W przeciwieństwie do miniatur, rubajaty miały określoną formę. Stanowiły całość tematyczną i składniową. Kolejną ich ważną cechą były rymy, zazwyczaj przeplatane lub parzyste.

Przykładem takiego utworu może być wiersz „Blue sky…” należący do cyklu rubajatów wojennych. Jego budowa przypomina inne miniatury, jednak warto w tym wypadku zwrócić uwagę na rymy (parzyste), jedność tematyczną oraz składnię utworu. Treść to refleksja nad cudownym błękitem nieba. Firmament wdzięczy się do ludzi, zachwyca ich swoją barwą, jak gdyby chciał zaprzeczyć, że to po nim przesuwają się spuszczające bomby samoloty. Poprzez skontrastowanie piękna z wojną otrzymujemy szczególnie gorzki obraz ludzkiego okrucieństwa.

Maria Pawlikowska–Jasnorzewska do perfekcji opanowała formę miniatur poetyckich. Potrafiła na przestrzeni czterech wersów nakreślić piękne obrazy, a przy tym opatrzyć je dającym do myślenia komentarzem lub puentą. W tych krótkich utworach zawarte są zarówno wymowne dramaty, jak i zwykłe, ludzkie radości.