Adaptacja - adaptacja społeczna - definicja, charakterystyka

Pojęcie adaptacji, często stosowane zamiennie z pojęciem przystosowania się, polega na regulowaniu wzajemnych stosunków jednostki przez zaprowadzanie przez nią zmian wewnętrznych oraz zewnętrznych odpowiednich do otaczającej jej grupy społecznej. 

Adaptacja społeczna to proces wieloetapowy, opierający się na przystosowywaniu się jednostki do określonych warunków danej zbiorowości. Polega na nieustannych interakcjach pomiędzy jednostką a grupą odniesienia, której wynikiem jest przekształcenie jednostki zgodne z wymaganiami otoczenia. To dążenie jednostki do uzyskania stanu równowagi między nią a zbiorowością, w której żyje. Proces adaptacji zawiera w sobie także zastępowanie znanych już kategorii przez nowe zwyczaje i sposoby myślenia.

Czynnikami mającymi ogromny wpływ na adaptację społeczną, są, między innymi, inteligencja, znajomość samego siebie oraz własnych możliwości, poziom uspołecznienia jednostki, cechy takie jak samodzielność oraz odpowiedzialność. Nie bez znaczenia jest również stopień zespolenia z grupą oraz siła poczucia przynależności. Spełniając wszystkie wyżej wymienione warunki, jednostka łatwiej dopasowuje się do życia w społeczeństwie. 

Adaptacja społeczna nie występuje od razu, na jej przebieg składa się kilka faz. Ponadto w przypadku adaptacji społecznej można wyróżnić kilka form. Adaptacja krótkofalowa, czyli rzekoma, polega na przystosowaniu jednostki tylko w obrębie jednej, zazwyczaj krótkotrwałej sytuacji życiowej. Adaptacja fragmentaryczna natomiast dostosowuje jednostkę do sytuacji nieco dłużej trwającej. Jednakże etap ten również nie jest elementem stałym w życiu jednostki, stanowi wyłącznie niewielki fragment. Adaptacja generalna, w odróżnieniu od dwóch pozostałych, definiuje jednostkę jako człowieka. Dotyczy danej jednostki od momentu jej urodzenia, proces ten następuje od etapu wczesnego dzieciństwa poprzez przynależność do grupy społecznej (jaką jest rodzina), natomiast skutki jej wdrażania są długotrwałe. 

Proces adaptacji społecznej, oprócz form, dzieli się również na etapy. Najpierw następuje rozeznanie w nowej sytuacji życiowej, następnie należy podjąć naukę pewnych zachowań oraz wzorów postępowania. Nauka może także dotyczyć innego sposobu oceny rzeczywistości. Kolejnym krokiem jest tolerowanie istnienia odmiennych wartości oraz norm postępowania, niekoniecznie związane z przyjmowaniem tego typu stwierdzeń za autorskie. Później zaś następuje akomodacja. Ostatecznym stadium jest rozpoczęcie procesu asymilacji, czyli utożsamiania się z cudzymi normami i uznawania je za własne. 

Możliwe jest także wyróżnienie dwóch kategorii kryteriów adaptacji społecznej. Dzielą się na kryteria zewnętrzne, czyli behawioralne. Odnoszą się one do uzyskania uznania w grupie społecznej przez jednostkę, ale także do utrzymywania ze zbiorowością kontaktów, obracaniem się wśród jej członków. W tym przypadku kreowane są zachowania wiążące się bezpośrednio z inicjatywą społeczną, współdziałaniem, empatią. Z drugiej strony występują kryteria wewnętrzne, do których należy przykładowo zaliczyć zadowolenia z kontaktów z innymi członkami grupy, zdolność odczuwania zadowolenia z ich osiągnięć, akceptacja swojej pozycji w owej grupie.

Badania naukowe dowiodły, iż znaczny wpływ na proces adaptacji społecznej mają elementy związane z kryterium wieku oraz płci. Kobiety łatwiej się przystosowują do otoczenia niż mężczyźni, szczególnie w młodym wieku.