Cywilizacja - definicja, charakterystyka

Cywilizacja, jako pojęcie w ujęciu socjologicznym, to określenie poziomu rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym, ze specjalnym uwzględnieniem kultury materialnej, czyli, przede wszystkim, nauki oraz techniki. Są one bowiem traktowane jako środki pozwalające na lepsze funkcjonowanie jednostki w aspekcie życia codziennego, czyli wprowadzające ulepszenia w tym zakresie. Można je także ujmować jako środki chroniące jednostkę przed negatywnym wpływem czynników i zjawisk naturalnych, albo jako środki służące do maksymalnej eksploatacji środowiska w celu przysłużenia się człowiekowi. Cywilizacja z założenia miała wpływ na poprawienie warunków bytowych ludzi. 

Cywilizacja w ujęciu maksymalizowania nakładów oraz środków, których celem jest poprawa jakości życia, jest przeciwstawiana kulturze, rozumianej w aspekcie sztuki oraz nauki, filozofii, literatury czy religii. 

Według L. Morgana, cywilizacja to najwyższe stadium rozwoju ludzkości, oparte na kryteriach ewolucji społecznej oraz kulturowej, związane z rozpoczęciem życia w trybie osiedlenia (w odróżnieniu od występującego uprzednio trybu koczowniczego). O cywilizacji można mówić dopiero po ustaniu okresu dzikości oraz barbarzyństwa, co miało miejsce w momencie wynalezienia pisma. 

Wspólnie cywilizacją można także nazwać krąg kulturowy (zespół kultur), związany z elementami lokalnymi, połączonymi występującą wspólnotą w związku z losami o zabarwieniu historycznym. Wówczas występuje także powiązanie w aspekcie obyczajów, systemu wartości, wzorców zachowań, zbliżonych religii itp.

Współcześnie wielu socjologów, politologów oraz filozofów poświęciło swój czas na badanie pojęcia cywilizacji. Każdy znawca tematu stworzył własną klasyfikację cywilizacji, gdyż jednoznaczne ustalenie wielości występujących w historii cywilizacji oraz próby ich uszeregowania są kwestią sporną. Przykładowo, F. Koneczny uważał, iż cywilizacja stanowi metodę ustroju życia zbiorowego, nie łączył on tego pojęcia z poziomem rozwoju społeczeństwa, ale z jego systemem wewnętrznym. S. Huntington, wybitny amerykański socjolog, przewidywał nadchodzące zderzenie cywilizacji, definiując samo pojęcie jako element łączący kilka krajów, zbliżonych pod względem kulturowym i historycznym. Twierdził, iż wojny będą się toczyć pomiędzy cywilizacjami, a nie państwami. 

Filozofowie zgodni są z reguły w jednym aspekcie - według większości z nich, konflikty cywilizacyjne są i były zazwyczaj powiązane z nieporozumieniami na tle religijnym. Powodem tego jest występowanie kardynalnych różnic w obecnie występujących na świecie religiach. 

Cywilizacja to techniczne środki panowania nad zjawiskami przyrodniczymi oraz naturalnymi, w odróżnieniu od kultury, która skupia się na wartościach moralnych oraz religijnych w społeczeństwie. Muszą zawsze występować razem, są nierozerwalnie ze sobą połączone.