Kolonizacja niemiecka w Europie Środkowej w XII i XIII wieku

Słabość państw słowiańskich sprawiała, że tereny przez nie opanowane stały się celem ekspansji panów feudalnych i rycerstwa niemieckiego. Począwszy od XII wieku, Niemcy, pozorując zabiegi chrystianizacyjne, przystąpili do podboju ziem wschodnich. Rezultatem stuletnich najazdów było zniszczenie państwa Słowian połabskich i powiększenie obszarów niemieckich marchii wschodnich. Coraz większą rolę odgrywać miała zwłaszcza Marchia Północna - w rękach Albrechta Niedźwiedzia i jego następców znalazły się południowo-zachodnie ziemie księstw Pomorza Zachodniego (Brandenburgia).

Po dokonaniu ekspansji władcom niemieckim coraz mocniej zależało na sprowadzeniu na wschodnie pustkowia osadników zachodnich. W czasach szybko rozwijającej się gospodarki towarowo-pieniężnej szukanie nowych źródeł dochodu było rzeczą naturalną. Grody obsadzone zostały załogami wojskowymi oraz osadnikami z Saksonii i Frankonii. Jako że kolonizacja przynosiła duże zyski, władcy i możnowładcy słowiańscy postanowili na własną rękę ściągać osadników.

Przybysze wywodzili się z różnych stanów. Do miast i grodów przybywali kupcy i rzemieślnicy; w rolę organizatorów i założycieli nowych wsi wcielali się drobni rycerze. W ślad za nimi napływać zaczęli rolnicy. Na schyłek wieku XII przypada kolonizacja Spiszu i Siedmiogrodu, Pogórza Sudeckiego, Rudaw i Lasu Czeskiego. Niedługo później podobne procesy dotknęły terenów Śląska, Wielkopolski i Pomorza.

Akcje osadnicze w dużym stopniu zrewolucjonizowały życie społeczno-gospodarcze Europy Środkowej. Przede wszystkim zmienił się charakter osady, która przeniesiona została na prawo niemieckie - miasto otrzymywało organizację zapożyczoną od jakiegoś ośrodka niemieckiego. Prawo to obejmowało zwyczaje prawa karnego i cywilnego - regulowało kwestię wolności osobistej osadników, dziedzicznego posiadania gruntów i rozporządzania nim na określonych warunkach. Ponadto precyzowano również sprawę autonomii sądowej, która leżała w kompetencji sądu ławniczego z sołtysem na czele. Nowo zakładane miasta były budowane według z góry ustalonego planu. Zazwyczaj w środku znajdował się rynek, od którego w prostych liniach rozchodziły się kolejne ulice. Najważniejszą osobą w mieście, oprócz pana gruntowego, był jego „podwykonawca”, czyli zasadźca, który zajmować się miał organizacją. Korzystając z większych przywilejów, zasadźca - wójt otrzymywał większą działkę niż inni mieszkańcy i miał prawo zatrzymywać pewną część czynszów (sam był z nich zwolniony).

Kolonizacja jeszcze bardziej wzmogła się w wieku XIII, zwłaszcza po zniszczeniach spowodowanych najazdami tatarskimi. Stopniowo przestawała być jednak sprawą wyłącznie niemiecką, osiedlali się bowiem również Flamandowie i Walonowie. 

W wiekach XIV i XV coraz częściej dawały o sobie znać konflikty natury etnicznej. Efekty narastania napięć widoczne były głównie w Czechach w postaci rewolucji husyckiej.