Azja Mniejsza - Frygia i Lidia - początki państw

Azja Mniejsza a zwłaszcza Anatolia w świecie starożytnym była obszarem ścierania się wpływów wielu kultur i cywilizacji. Wschodnia część półwyspu (głównie Cylicja) pozostawała na przestrzeni wieków pod nieustannym wpływem i oddziaływaniem politycznym ludów Mezopotamii oraz Syrii, natomiast centrum i zachód Anatolii w wyniku wielkich migracji ludów na przełomie II i I tysiąclecia p.n.e. znalazły się w cywilizacyjnym kręgu świata egejskiego.

Zachodnie wybrzeża Półwyspu, historycznie zwane Frygią (łac. Phrygia), były terenami zasobnymi w kopalnie złota i marmuru z dobrymi warunkami dla rozwoju rolnictwa i hodowli bydła. Tam właśnie około roku 1000 p.n.e. osiedlili się spokrewnieni z Trakami, indoeuropejscy Frygowie, którzy niecałe trzy wieki później założą we Frygii swoje państwo ze stolicą w mieście Gordion nad rzeką Sangarios. Samo państwo w okresie swojego rozkwitu obejmowała tereny znacznie większe niż obszar antycznej Frygii osiągając na wschodzie bezpośrednie sąsiedztwo Asyrii. To właśnie ze źródeł asyryjskich pochodzą najstarsze wzmianki o Frygach. Pojawia się w nich waleczny konkurent asyryjskiego króla Sargona II - lud Muszku ze swoim władcą Mita (prawdopodobnie chodzi tutaj o legendarnego Midasa, najsłynniejszego króla Frygów). Toczył on wojnę z Asyrią, która zakończył się podpisaniem pokoju w 709 r. p.n.e., narzucającym trybut na władcę Frygii.

Niewiele wiadomo o historii oraz organizacji starożytnego państwa frygijskiego. Religia Frygów zdominowana była przez kult „Wielkiej Macierzy” (Kybele) i jej kochanka Attisa praz boga wina - Sabaziosa (odpowiednik greckiego Dionizosa). Wspaniały, lecz krótki okres rozkwitu Frygii został brutalnie przerwany na początku VII w. p.n.e. przez potężny najazd Kimmeriów - koczowniczego ludu pochodzącego prawdopodobnie z Krymu.

Zachodnie rejony Azji Mniejszej, jeszcze przez okresem wielkiej migracji tzw. Ludów Morza, zamieszkiwali już od stuleci Lidowie - anatolijski lud z grupy indoeuropejskiej., nazywany często następcami Hetytów i Frygów. Upadek tych ostatnich stworzył przestrzeń do ekspansji dla władców lidyjskich i założenia przez nich państwa wokół stolicy w Sardes. Jego twórcą, według tradycji greckiej, miał być Gyges (założyciel dynastii Mermnadów) - znany ze źródeł asyryjskich jako Gugu. Gyges prowadził zaborczą politykę wobec nadmorskich miast greckich, które zmuszał do płacenia regularnych danin. Zaginął w walce z Kimmeriami, ale w odróżnieniu od frygijskiego, utworzone przez niego państwo szybko otrząsnęło się z nieszczęścia i stopniowo wypierając najeźdźców stała się dominującą siłą w tej części Półwyspu.

Swoją świetność a zarazem upadek państwo lidyjskie przeżyło za panowania ostatniego jego władcy, Krezusa, który objął tron około roku 560 p.n.e. i panował około 20 lat. Długotrwałe wojny z Medami a następnie z Persją, Cyrrusa II Wielkiego zakończyły się ostateczną klęską wojsk żądnego sławy Krezusa. W roku 547 p.n.e. Krezus przekraczając graniczną rzekę Halys, sprowokował wojska perskie do ataku na Sardes, które zostało bez problemów zdobyte w roku następnym. Ta data umownie uchodzi za kres istnienia państwa lidyjskiego, które od tego czasu stało się jedną z satrapii nowego hegemona na Bliskim Wschodzie, Persji.

Do niewątpliwych zasług istniejącego krótko państwa lidyjskiego należy bez wątpienia zaliczyć dwa fakty: wprowadzenie do obiegu (pierwszych w historii świata) monet około roku 650 p.n.e., które wytwarzane były z naturalnego stopu złota i srebra, zwanego elektrum oraz utworzenie pionierskich sklepów z prawdziwego zdarzenia.