Upadek cesarstwa zachodniego (cesarstwa zachodniorzymskiego) - przyczyny, przebieg, data i skutki

Po śmierci cesarza Teodozjusza Wielkiego, na mocy jego testamentu, w 395 r. dokonał się podział cesarstwa rzymskiego na dwie części – wschodnią, ze stolicą w Konstantynopolu, która miała dać początek Cesarstwu Bizantyńskiemu oraz zachodnią, której sercem stał się Mediolan.

Pierwszym władcą cesarstwa zachodniorzymskiego był Honoriusz. Jego rządy przypadły w trudnym okresie wielkiej wędrówki ludów Azjatyckich, uciekających na zachód przed barbarzyńskimi Hunami. Cesarstwo przyjmowało uchodźców, starając się umożliwić im asymilację z Europejczykami, jednak nie było to łatwe. Różnice kulturowe i problemy z administrowaniem tak wielką rzeszą ludzi rodziły konflikty. Równocześnie trwały bunty Wizygotów, którzy trafili do cesarstwa jeszcze przed jego rozpadem i walczyli w jego barwach i zalewających Galię Wandalów, Burgundów i innych plemion. Cesarstwem wstrząsnęła fala prześladowań barbarzyńskich obywateli, w wyniku czego wielu z nich zbiegło, szukając protekcji wizygockiego wodza Alaryka. 24 sierpnia 410 roku horda Alaryka zdobyła i splądrowała Rzym.

Kolejne lata upłynęły na próbach opanowania zagrożeń zewnętrznych – bunty dotarły już do Hiszpanii – i wewnętrznych. Wizygoci znów stanęli po stronie Honoriusza, pomagając mu zwyciężyć przeciwników. Bezdzietny cesarz zmarł będąc, mimo trudnego panowania, władcą zachodu.

Po śmierci cesarza władzę objęli opiekunowie małoletniego Walentyniana III, przede wszystkim wódz Aecjusz. Sytuacja była coraz gorsza. Wandalowie opanowali Afrykę Północną - jedną z rzymskich prowincji, co wielu współczesnych historyków uważa za początek końca cesarstwa zachodniego. Aecjusz energicznie zajął się buntami, tłumiąc je jeden po drugim. Jednak mógł tylko oddalić nieuchronny koniec. Około 440 r. doszło do pierwszych starć Cesarstwa z Hunami, uważanych dotychczas (przez Europejczyków; przegnane plemiona Azjatyckie miały na ten temat dobrze wyrobioną, choć zgoła odmienną opinię) za przychylnie neutralnych.

Kolejne lata przyniosły najazd na Bałkany, co pozbawiło zachód pomocy cesarstwa wschodniorzymskiego, zmuszonego do obrony własnych granic. Nowy wódz Hunów, Attyla, wyrósł na głównego przeciwnika rozdzielonego cesarstwa. W obawie przed wojną na kolejnym froncie, Wschód i Zachód zdecydowały się płacić Hunom haracz. Odwlekło to jedynie nieuniknione. W 451 r. doszło do wielkiego najazdu Hunów na ziemie cesarstwa zachodniorzymskiego, odpartego przez Aecjusza i pomagającego mu Wizygotów w wyniku bitwy na Polach Katalaunijskich.

Attyla podejmował próby dalszych najazdów, jednak nie radził sobie z dowodzeniem wielką armią. Poza tym, inne plemiona barbarzyńskie wykorzystały niepowodzenia Hunów i zwróciły się przeciwko nim, co dało Rzymianom chwilę oddechu. W wyniku najazdu cesarstwo utraciło Brytanię część Galii i Hiszpanię, gdyż Aecjusz nie mógł odesłać wojsk do tłumienia szalejących tam buntów. W 453 r. zmarł Attyla, a niedługo potem zamordowano Aecjusza. Zabrakło człowieka o wielkich talentach, a władza znów stałą się zabawką w rękach nieudolnych konspiratorów.

Dwa lata później Wandalowie najechali i zrabowali Rzym, wywożąc nie tylko kosztowności, ale i dzieła sztuki oraz niewolników. W 468 r. podjęto kolejną próbę odzyskania Afryki, która zakończyła się unicestwieniem floty cesarstwa wschodniego i zachodniego.

Od tego czasu cesarstwo zachodnie przestało się liczyć. Wydane na pastwę barbarzyńskich plemion, nie było w stanie podjąć równej walki z najeźdźcami. Dawne prowincje wybiły się na niezależność.

W 476 r. germański wódz Odoaker obalił cesarza Romulusa Augustulusa, odesłał insygnia cesarskie do Konstantynopola i utworzył własne państwo, zależne od Bizancjum.
Taki był koniec cesarstwa zachodniorzymskiego i całej Starożytności.

Poza najazdami barbarzyńców, przyczyn upadku należy doszukiwać się w samym cesarstwie. Zepsucie elit i ich zachłanna walka o władzę, upadek kultury intelektualnej i wojskowej, wydanych na pastwę dorobkiewiczów i nieudolnych, ale bogatych patrycjuszy, coraz bardziej totalitarny system sprawowania władzy (ale rzadko przez cesarzy, częściej – przez ich skłóconych ze sobą opiekunów), wreszcie roztrwonienie majątku Rzymu, związane z koniecznością utrzymywania olbrzymiej armii, oraz przywleczone przez legionistów i napływającą ze wschodu ludność odegrały równie istotną rolę.