Reformy kulturalne Karola Wielkiego - szkolnictwo, sztuka - „Renesans karoliński”

W celu zapewnienia tworzącemu się państwu frankijskiemu wykwalifikowanej i kompetentnej kadry urzędniczej, Karol Wielki postanowił dokonać gruntownej reformy systemu szkolnictwa.

Jako, iż niemal cała edukacja wówczas leżała na barkach duchowieństwa, to właśnie tą grupą ambitny król zajął się na samym początku. Ogólna chęć podniesienia poziomu wykształcenia duchownych miała na celu lepsze przygotowanie ich do sprawowanych funkcji duszpasterskich oraz edukacyjnych - do tej pory większośc z nich nie znała nawet dobrze łaciny, bez czego nie mogło być mowy o skutecznej pracy w oparciu o Pismo Święte. Monarcha zapowiedział ponadto, że biskupstwa będą obsadzane stopniowo duchownymi, którzy mają najlepsze wykształcenie. Za panowanie Karola znacznie podniósł się poziom nauczania w szkołach klasztornych, w których nauczano odtąd w usystematyzowany sposób dwustopniowy: najpierw wykształcenie niższe (trivium), czyli gramatykę, retorykę i dialektykę a następnie wykształcenie wyższe (quadrivium), tzw. arytmetykę, geometrię, astronomię i muzykę kościelną. Ponadto dzięki masowej akcji przepisywania ksiąg w tzw. skryptoriach, znacznie polepszył się dostęp do niektórych z nich. Nad całością zmian w kwestii szkolnictwa i edukacji w państwie frankijskim czuwał mnich Alkuin, Anglik, najbliższy doradca króla w zakresie oświaty i kultury. To głównie dzięki jego działalności możemy mówić o zjawisku tzw. „renesansu karolińskiego”.

Przeprowadzenie przez sprowadzonych z Anglii mnichów reformy systemu oświaty w państwie frankijskim niosła za sobą również gruntowne zmiany w teorii piśmiennictwa, gramatyce oraz wyglądzie pisma. Współpraca szkoły pałacowej w Akwizgranie z zreformowanymi szkołami klasztornymi na czele z znajdującej się w opactwie Św. Marcina w Tours, zaowocowała trwałym odejściem od nieczytelnej i niepraktycznej kursywy stosowanej przez władców merowińskich i zastąpienie jej tzw. minuskułą karolińską.

Minuskuła wprowadzona z inicjatywy Alkuina, opata z Tours, na pierwszy rzut oka wyglądała o wiele ładniej od swojej poprzedniczki - kursywy merowińskiej, litery jej były bardziej okrągłe oraz proporcjonalne i zasadniczo poszczególne znaki w obrębie całego tekstu były niemal takie same - co mając na uwadze ówczesne zwyczaje pisarskie, wszechobecne niedbalstwo i niezwracanie uwagi na szczegóły, stanowiło sporą innowację. Była ona swego rodzaju kompilacją najlepszych, wyselekcjonowanych cech z niemal wszystkich znanych wówczas rodzajów pisma. W wzorcowym alfabecie karolińskim występowały zarówno pochodzące z uncjały litery „d”, „f”, długie „s” czy „h” oraz minuskule „a”, „e”, „u” itp.

Bardzo praktyczna i uniwersalna minuskuła karolińska szybko przyjęła się w średniowiecznych kancelariach w całej Europie, stając się podstawowym stylem stosowanym przez lata w kodeksach oraz nieco wolniej w dokumentach. W XI wieku, dukt karoliński był już powszechnie wzbogacany o nieraz bardzo wyszukane zdobienia oraz elementy ornamentyki - wyciągane w górę trzonki długich liter, graficzna forma pierwszej litery tekstu. O znaczeniu innowacji wprowadzonych do piśmiennictwa w okresie panowania Karola Wielkiego najlepiej świadczy fakt, iż minuskuła karolińska przetrwała niemal w niezmienionej formie przez kolejne wieki średniowiecznej historii Europy, aż do czasów renesansu, kiedy to przeprowadzona została kolejna, gruntowna reforma (ujednolicenie) pisma. Kształt dzisiejszych liter, stosowanego powszechnie w naszym kręgu geograficzno-kulturowym alfabetu łacińskiego ukształtował się właśnie w czasach wczesnego średniowiecza a ostateczny, zbliżony do dzisiejszego wygląd, litery uzyskały właśnie dzięki reformie karolińskiej.

Czasy panowania Karola Wielkiego w literaturze i sztuce często określa się mianem „renesansu karolińskiego”. Był to okres niebywałego rozwoju cywilizacyjnego w sferze intelektualnej, który nie byłby możliwy bez wsparcia dworu oraz reform przeprowadzanych przez władcę. W umownej stolicy państwa Franków, Akwizgranie, tworzyli wówczas m. in. wspomniany wcześniej reformator, doradca Karola Wielkiego w sprawach oświaty, mnich Alkuin, Einhard - biograf królewski oraz Paweł Diakon, autor bardzo cennych kronik.