Królestwo Polskie - sytuacja ekonomiczna do powstania listopadowego

Na terenach byłej Rzeczypospolitej, zniszczonej przez trzy kolejne zabory, powstało Królestwo Polskie. Trwał właśnie długotrwały i pogłębiający się kryzys obumierającego ustroju feudalnego. Wynikało to z faktu, iż feudalizm nie sprawdzał się w nowych czasach, które wymagały postępu technicznego oraz wydajniejszej pracy na rzecz powiększającej się liczby ludności.

Tymczasem feudalizm blokował przenikanie nowinek technicznych na tereny wiejskie. System ten stał w sprzeczności z ideami wolności osobistej i równouprawnienia wszystkich ludzi, które to zyskiwały sobie wówczas coraz szersze rzesze sympatyków. Ów kryzys został w Polsce pogłębiony przez kolejne wojny z lat 1806-1807, 1809, 1812-1813, które znacznie zubożyły kraj oraz ze względu na wzrost zadłużenia właścicieli ziemskich. Wpływ na to miała także blokada handlowa nałożona na Anglię przez Napoleona w latach 1807-1813, co przyczyniło się do załamania handlu.

Skutkiem tego były duże problemy ze zbytem płodów rolnych, co znalazło swoje odbicie w ogromnym spadku wartości ziemskich majątków, niewypłacalności zadłużonych ziemian oraz braku możliwości uzyskania nowych pożyczek, które byłyby przeznaczone na rozwój i modernizację majątków ziemskich. Wylicza się, iż w roku 1824 obciążenie hipoteczne majątków ziemskich na terenie Królestwa Polskiego sięgało aż 60% ich wartości! W ten oto sposób w Polsce zrodził się i ukształtował kryzys, który na tych terenach trwał około 20 lat. A należy również wspomnieć, iż w omawianych czasach rolnictwo odpowiadało za 70% dochodu narodowego na terenie państwa. Zatem kryzys w tym sektorze gospodarki musiał być mocno odczuwany przez całe społeczeństwo.

W związku z dużym udziałem rolnictwa w gospodarce państwa w dużym stopniu uzależniony od niego był także rozwój przemysłu. Znaczny wpływ na rozwój przemysłu miał fakt ogłoszenia wolności osobistej chłopów na terenie Królestwa Polskiego, co znacznie zwiększyło zasób rąk do pracy w segmencie produkcji pozarolniczej. Dodatkowo, zwiększyła się chłonność rynku wewnętrznego, co wynikało z faktu oczynszowania chłopów. Zaczął następować powolny wzrost udziału innowacji, technologii, nowinek technicznych na rozwój przemysłu na terenie Królestwa Polskiego. W 1828 roku w Warszawie na Solcu zbudowano pierwszą w kraju maszynę parową, a rok później również w Warszawie powstała pierwsza maszyna włókiennicza (w fabryce Fraenkla). Sprzyjało to rozwojowi manufaktur. Należy jednak zauważyć, iż silny udział w produkcji przemysłowej miała rozproszona i liczna produkcja rzemieślnicza. Z kolei odpowiednie podejście rządu - jego protekcyjna polityka - w znacznym stopniu sprzyjała inwestycjom w segmencie gospodarki, jakim był przemysł.

Należy przy tym zauważyć, iż najlepiej rozwinęły się ostatecznie: włókiennictwo oraz przemysł ciężki. Co do tego ostatniego to rząd Królestwa Polskiego trzymał w swoich rękach zdecydowaną większość kopalń i zakładów. Zresztą po roku 1824, kiedy to owymi sprawami zaczął zarządzać  Lubecki, liczba kopalń wzrastała. Zakładano również nowe wielkie piece, świeżarki, zakłady przetwórcze oraz walcownie. Rozrost ten skumulował się przede wszystkim na odcinku między Suchedniowem a Starachowicami, choć był on znaczny również pod Będzinem. W ten oto sposób, wykorzystując korzystną koniunkturę, wzrastało wydobycie węgla oraz miedzi. W latach 1824-1836 na terenie Zagłębia Dąbrowskiego wydobycie węgla wzrosło z 600 tysięcy korców do 1,2 miliona korców, a więc był to duży przeskok sięgający 100% dotychczasowego wydobycia! Co do przemysłu sukienniczego, warto zauważyć, iż w latach 1825-1830 liczba warsztatów sukienniczych zwiększyła się z poziomu 3,5 tysiąca do 5 tysięcy, a sama produkcja sukna sięgała wysokości 4,8 miliona metrów. Podobnie wyglądała produkcja bawełniana, która we wspomnianym okresie 1825-1830 wzrosła pięciokrotnie sięgając 2,2 miliona metrów produkcji!

Wraz z rozwojem gospodarczym Królestwa Polskiego postępował rozwój dróg komunikacyjnych. Do roku 1830 zbudowano ponad tysiąc kilometrów dróg bitych, poprawie ulegał również transport rzeczny, zbudowano Kanał Augustowski, który miał duże znaczenie w transporcie towarów. Jednakże warto przy tym wszystkim zauważyć, iż w Królestwie Polskim ciągle utrzymywała się przewaga importu nad eksportem. O ile w 1817 roku dysproporcja była wyraźna i Królestwo Polskie importowało towary o łącznej wartości 54 mln złp., a eksportowało towary o wartości zaledwie za 14 mln złp., o tyle w roku 1830 import sięgał poziomu 47,7 mln złp., a eksport 45 mln złp. Najważniejszym i największym odbiorcą polskich produktów było naturalnie Cesarstwo Rosyjskie, do którego eksport wzrósł o 74% dotychczasowej wartości.

Wszystkie te informacje świadczyły wyraźnie, iż Polska wychodzi z zapaści, z kryzysu gospodarczego, z zacofania przemysłowego, a jej wyroby zyskują sobie coraz szersze grono odbiorców.