Podział Cesarstwa Rzymskiego na wschodnie i zachodnie przez Teodozjusza

W przeciągu całej swej wielowiekowej historii Imperium Romanum było podzielone kilkakrotnie. W 293 roku n.e. Gaius Aurelius Valerius Diocletianus, znany bardziej jako Dioklecjan, utworzył tzw. tetrarchię, czyli rządy czterech ludzi. Podzielił kraj na cztery części, przydzielając każdą z nich komu innemu: Italię i Afrykę oddał we władanie Maksymilianowi; Bałkany wraz z doliną Dunaju przekazał Galeriuszowi; Brytanię, Galię oraz Hiszpanię nadał Konstancjuszowi Chlorusowi. Sobie zaś, jako czwartemu z władców, pozostawił wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego. Jednak żaden z dotychczasowych podziałów nie utrzymał się długo. Nikt się nie spodziewał, że powoli zbliża się kres tej wspaniałej jedności.

Trwały podział cesarstwa nastąpił w roku 395 n.e., kiedy to Teodozjusz leżący na łożu śmierci przeprowadził podział Imperium między swoich dwóch synów. Zachodnią część oddał starszemu Flawiuszowi Honoriuszowi, wschodnią natomiast młodszemu Arkadiuszowi. Obaj okazali się władcami słabymi. Flawiusz Honoriusz przeniósł stolicę Cesarstwa Zachodniorzymskiego z Rzymu do Rawenny, skąd zarządzał państwem dość nieudolnie.   Zrezygnował on z obrony Brytanii, a Rzym został skutecznie najechany przez barbarzyńców. Na wieść o tym cesarz rozpłakał się myśląc, że chodzi o jego ukochaną kurę, która miała na imię Rzym.

Nie lepiej prezentuje się dorobek polityczny jego młodszego brata, Arkadiusza, który rządził swoim państwem ze stolicy umiejscowionej w Konstantynopolu (dzisiejszy Stambuł). Jak się zdaje miał on niewielki wpływ na decyzje podejmowane w państwie, gdyż manipulowała nim żona oraz jego ministrowie. Zupełnie nie radził sobie z najazdami barbarzyńskich Hunów i Wizygotów, którzy chętnie napadali tereny cesarstwa, jednocześnie je mocno osłabiając.  Za jego panowania wschodnia część cesarstwa utraciła wpływy w Afryce.

Po tym podziale nigdy już Imperium nie powróciło do jednolitej formy. Wkrótce wytworzyły się dwie różne państwowości operujące innymi ideami religijno-filozoficznymi, budując podstawy pod przyszłe dwie duże religie – katolicyzm (Kościół rzymskokatolicki) oraz prawosławie (Kościół grekokatolicki).