Albert Camus „Dżuma” jako powieść-parabola - cechy

Już motto, jakie wybrał Camus dla swojej powieści, świadczy o jej zamierzonym parabolicznym charakterze. Pisarz posłużył się słowami Daniela Defoe: „Jest rzeczą równie rozsądną ukazać jakiś rodzaj uwięzienia przez inny, jak ukazać coś, co istnieje rzeczywiście, przez coś innego, co nie istnieje”. Na tym właśnie polega istota paraboli, na ukazaniu poprzez prostą i realistyczną fabułę, bardziej złożonych i uniwersalnych prawidłowości dotyczących ludzkiego życia.

„Dżuma” nie jest klasycznym przykładem przypowieści, ponieważ jej fabuła i bohaterowie nie są schematyczni ani uproszczeni, jej paraboliczny charakter wynika przede wszystkim z możliwości alegorycznego odczytania. Przedstawione zdarzenia nie ograniczają się do wydarzeń z Oranu, ale odnoszą się do całej ludzkości. Dżuma symbolizuje wszelkie zło istniejące na świecie, a zachowania bohaterów to obraz różnych postaw człowieka wobec zagrożenia. Tytułowa dżuma może więc być rozumiana jako choroba, ale równie uprawnione jest interpretowanie jej w znaczeniu innych kataklizmów spadających na ludzi, jak na przykład wojna.

Autor daje czytelnikowi wiele wskazówek, mających naprowadzić go na to drugie alegoryczne znaczenie. Takim zabiegiem jest między innymi ogólne określenie czasu akcji. Wiemy, że to lata czterdzieste XX wieku, ale dokładny rok nie został podany. Nie chodzi bowiem o faktyczne zdarzenia, ale jedynie przykład zmagań człowieka z kataklizmem. Miejsce akcji zostało sprecyzowane i zawężone do jednego tylko miasta. Oran, odcięty z powodu zarazy od reszty świata, staje się mikrokosmosem. Symbolizuje cały świat, który rządzi się takimi samymi prawami. Wszędzie są dobrzy i źli ludzie. W każdym miejscu na ziemi i w każdym momencie historii odnajdziemy podobne postawy wobec życia: poświecenie, tchórzostwo, zachłanność, żerowanie na cudzym nieszczęściu.

Właśnie owe archetypy są kolejnym argumentem na rzecz parabolicznego charakteru utworu. Camus nie stara się stworzyć indywidualnych, niepowtarzalnych postaci o złożonej osobowości. Jego bohaterowie stanowią pewne typy ludzkie. Doktor Rieux jest przykładem człowieka, który odnalazł swoje powołanie w służbie innym. Jako lekarz czuje się odpowiedzialny za zdrowie swoich pacjentów. Ratuje ich z narażeniem własnego życia, nie poczytując sobie tego za bohaterstwo, a jedynie za obowiązek. Tarrou również poświęca się pomocy chorym, choć jego postawa bliższa jest męczeństwu. Ojciec Paneloux jest przykładem wojującego sługi kościoła. Przynajmniej na początku przyjmuje postawę pełną krytyki wobec bliźnich, oskarża ich, iż sami poprzez swoje grzechy sprowadzili na siebie gniew Boga. Ale podobnie jak wiele innych postaci, jezuita zmienia się pod wpływem następujących wydarzeń. Do negatywnych postaci zaliczyć trzeba Cottarda, człowieka, dla którego nieszczęścia innych są okazją do osiągnięcia osobistych korzyści.

Parabola to z założenia gatunek dydaktyczny, jej przesłanie ma być moralną nauką dla odbiorcy. „Dżuma” także niesie ze sobą takie etyczne przesłanie. Człowiek jest swoim własnym twórcą. To on decyduje, po której opowie się stronie. Wymowa dzieła jest ateistyczna. A skoro boga nie ma, człowiek sam jest za siebie odpowiedzialny. Powieść jest wyrazem egzystencjalnych poglądów swego twórcy. Opisane zdarzenia są więc także parabolą ludzkich zmagań ze światem.