Paul Verlaine „Sztuka poetycka” - interpretacja, opracowanie wiersza

Czytając „sztukę poetycką” i mając w pamięci najwcześniejsze utwory Verlaine’a, popadamy w zdumienie. Jak bowiem poeta, który inspirację czerpał z parnasizmu, może proponować zasady uwidocznione w omawianym wierszu? Parnasizm bowiem zakładał klarowność, harmonię, dopracowanie, „Sztuka poetycka” natomiast proponuje zgoła inny model tworzenia poezji: ma się on opierać na niedomówieniach, sugestiach i wieloznacznościach. Sam tytuł wiersza odwołuje się do licznych traktatów, które powstawały przez wieki i nauczały, jak tworzyć dobrą literaturę. Mowa tu przede wszystkim o „Ars poetica” Horacego lub „L’art poetique” Nicolasa Boileau.

Wiersz jest napisany w formie manifestu i ma za zadanie pouczać o nowych sposobach tworzenia poezji. Daje więc garść wskazówek na temat tego, co trzeba robić, a czego unikać. Już pierwsze zdanie sugeruje potencjalnemu autorowi konieczność „umuzycznienia” wiersza: „Nade wszystko muzyki!”. Twórcy powinni więc zważać, aby ich dzieła były melodyjne, niekoniecznie oparte o sztywne ramy wersyfikacji. Proponowany „wiersz nieparzysty” to zachęta do stosowania innej, niż standardowa wersyfikacji. Podmiot liryczny namawia do eksperymentowania z liryką.

W drugiej zwrotce także znajdujemy odwołania do muzyki. Utwór poetycki nazywany jest nawet „piosenką”, tak więc czymś bez sztywnych, nieelastycznych reguł, czymś, co można w dowolny sposób interpretować. „Piosenka” niczego nie narzuca, ale daje pole do własnej interpretacji – taki ma być też wiersz – płynny, pozbawiony jednoznacznego szkieletu semantycznego, pobudzający do kreatywnego myślenia.

Podmiot liryczny zachęca do wszelkich niedomówień i przestrzega zarazem przed zbytnią jasnością wiersza. Ma on jedynie sugerować, podawać w wątpliwość, zahaczać o pewien problem i pozostawiać do rozwagi czytelnikowi. Verlaine deklaruje w imieniu zbiorowości poetów: „Bo nade wszystko chcemy Odcienia,/ Odcienia, nie kolorów tęczy!” – stwierdza więc, że konkret zabija poezję, że tylko w niepewności i wieloznaczności ma ona szanse naprawdę rozkwitnąć.

Rym dokładny, konkretna puenta, retoryka – oto wrogowie poezji. Podmiot liryczny postuluje stosowanie rymów niedokładnych lub nawet wiersza białego, jedynie zasugerowanie kwestii, o którą chodzi oraz wypowiedź opartą na uczuciu oraz intuicji.

Nie trzeba się także obawiać uwolnienia swojej fantazji – to dzięki niej wiersz zyskuje niepowtarzalne piętno autora, gdyż nie realizuje krok po kroku ustalonych przez różne konwencje reguł. Podmiot zachęca do buntu wobec odgórnych reguł, sprzeciwia się przede wszystkim klasycyzmowi literackiemu.

„Sztuka poetycka” jest manifestem rodzących się dopiero ruchów symbolicznych oraz impresjonistycznych, które wyrosły na kanwie sprzeciwu wobec tradycyjnych reguł poezji. Podmiot liryczny odwołuje się do elementów natury, występują np. „wonie mięty i tymianku”, „gwiazdy w głębi błękitnej”, „niebo jesieni stygnącej”. Spostrzeżenia te są przecież bardzo charakterystyczne dla sensualistycznego postrzegania świata przez impresjonistów, którzy stawiali na chwilowe doświadczenie, na oczarowania przelotnymi zjawiskami, na radość ze zmieniających się stanów pogody czy nastrojów.

Podmiot liryczny występuje tutaj w roli nauczyciela: „Wiąż wyrazy niedbale dobrane” czy „Złam retoryce kark” to hasła, które nazwać można nawet komendami. Oprócz zwrotów do konkretnego adresata – ucznia – wypowiada się także jako podmiot zbiorowy: „Chcemy odcienia!”. Liczne wykrzyknienia i powtórzenia sugerują emocjonalny, charakterystyczny dla manifestów, ton wypowiedzi.

Liryzm widoczny jest poprzez nawiązania do krajobrazów natury, pytania retoryczne pobudzają do myślenia oraz dodają dynamiki. Sam wiersz składa się z dziewięciu zwrotek pisanych dziesięcio- i jedenastozgłoskowcem. Rymy występują żeńskie, parzyste i okalające.