Matriarchat – definicja, charakterystyka, przykłady

Termin matriarchat został wprowadzony dla opisu społeczeństwa w początkowej fazie rozwoju, w którym dominującą rolę odgrywaŁY kobiety. Autorem pojęcia jest J.J. Bachofen (1861 r.) – twierdził on, że społeczeństwo matriarchalne występuje po tzw. promiskuityzmie (kontakty seksualne pozbawione uczuć z przypadkowymi partnerami), a jest etapem poprzedzającym patriarchat, w którym władzę przejmują mężczyźni.

Koncepcja Bachofena była rozwijana przez ewolucjonistów, którzy w badanych przez siebie społeczeństwach odkryli matrylineat – system społeczny, w jakim pokrewieństwo, stanowiska i przywileje dziedziczone są po linii matki. Na tej podstawie wyciągnięto wniosek, że kobiety miały w tych społeczeństwach dominujące znaczenie.

Matriarchat przypisywano przede wszystkim społeczeństwom kopieniaczym (prymitywna forma rolnictwa polegająca na stosowaniu zaostrzonego kija) i tym, które żyły ze zbieractwa, ponieważ te formy zdobywania żywności były właściwe dla kobiet. Stąd już tylko krok do przypisania kobietom dominującej roli społecznej. Jako przykład społeczeństwa matriarchalnego przedstawiano społeczność Irokezów.

Koncepcje matriarchatu zaczęły zyskiwać na znaczeniu wraz z odkryciami archeologicznymi na Bliskim Wschodzie na przełomie XIX i XX wieku. Odkryte prehistoryczne figurki kobiet zostały uznane za dowód istnienia w przeszłości kultu Wielkiej Bogini, co miało dowodzić prawdziwości tez matriarchalnych.

Późniejsze badania antropologiczne i socjologiczne wykazały, że prawdopodobnie społeczeństwo matriarchalne nigdy nie istniało, mimo dość powszechnych zwyczajów matrylinearnych. Społeczeństwa, u których dopatrywano się matriarchatu – niektóre ludy Australii i Oceanii, Azji, Afryki, czy Ameryki (wspomniani Irokezi) – cechują się wyłącznie matrylinearnym systemem dziedziczenia, a nie dominacją kobiet.
 
Z koncepcją matriarchatu związane jest także pojęcie matrylokalności, które polega na zamieszkiwaniu męża i dzieci wraz z rodziną kobiety. Podobnie jak matrylineat, matrylokalność nie ma wpływu na wzrost pozycji społecznej kobiety.

Dynamiczny rozwój koncepcji matriarchalnej i ich zderzenie z nauką pokazują, że wczesna archeologia i antropologia popełniły znaczny błąd, naginając poznawane fakty do atrakcyjnych i nowatorskich pomysłów. Warto zaznaczyć także, że mimo licznych dowodów obalających prawdziwość matriarchalnego systemu społecznego, matriarchat miał swoich zwolenników jeszcze w drugiej połowie XX wieku.