Konformizm - definicja, przykłady, charakterystyka

Konformizm to pojęcie z dziedziny psychologii społecznej, w języku potocznym używane jako podleganie wpływom innych ludzi w związku z rzeczywistym lub dorozumianym wpływem innych jednostek w danej grupie społecznej. Polega w głównej mierze na uleganiu jednostki wobec wartości, poglądów i norm postępowania obowiązujących w danym środowisku. Jest to zmiana zachodząca wewnętrznie, mająca swoje odbicie na zewnętrznym zachowaniu człowieka oraz w sposobie jego myślenia. Członek danej grupy początkowo ma inny system wartości i postrzegania, który ulega przekierunkowaniu na system przyjęty za obowiązujący. Konformizm to także spełnianie pewnych oczekiwań, bycie zbieżnym z konkretną grupą.

Konformizm w ujęciu socjologicznym to postępowanie zmierzające do dostosowywania się jednostki do wachlarza zasad istniejących w grupie społecznej, do której przynależy. Zgodnie z teorią R. Mertona, to wyrażenie zgody na zrealizowanie celów społecznych przy pomocy ogólnie uznanych środków, propagowanych norm i wartości. W związku z tym wszelkie odchylenia lub próby odejścia od schematu są traktowane jako dewiacja społeczna.

Badania nad teorią konformizmu rozpoczął w latach 50-tych ubiegłego stulecia Solomon Asch. Zgodnie z nimi, na konformizm jednostki ogromny wpływ mają inni członkowie grupy odniesienia. Ponadto, dalsze dociekania w tym temacie ukazały, iż niektóre jednostki wpływają w dużo większym stopniu na grupę niż pozostali. Ci z kolei mają skłonność do większego bycia pod wpływem dominacji innych, niekiedy w stopniu trwałym. W opozycji do nich stawia się nonkonformistów, którzy niełatwo bądź w ogóle nie ulegają wpływom autorytetów.

Przyczyną zachowań konformistycznych zazwyczaj jest osobowość człowieka wykształcana w procesie socjalizacyjnym. Nie bez znaczenia pozostaje również określony typ relacji, w których dana osoba bierze udział, ukształtowana struktura grupy oraz zadania, które są na jednostkę odgórnie narzucone. Również system kar i nagradzania ma istotny wpływ na łatwość poddania się wewnętrznej presji. Warto podkreślić niebagatelne oddziaływanie systemu kontroli oraz jego zakresu, duża kontrola ma ogromny wpływ na życie jednostki.

W państwach o ustroju demokratycznym, odstępstwa od konformistycznych zachowań są lepiej tolerowane niż w państwach, gdzie panuje ustrój totalitarny. Odejście od pewnego schematu zachowania traktowana jest jako zarzewie buntu, które należy skutecznie zgasić, aby nie pociągnęło za sobą szeroko pojętych konsekwencji.

Istnieją różne poziomy konformizmu. Wyszczególniono konformizm polegający głównie na uleganiu – istnieje wówczas, gdy wewnętrzne przekonanie jednostki odbiega znacząco od przyjętych w grupie norm postępowania, ale finalnie i tak osoba ta dostosuje się do zdania większości. W momencie wyjścia spoza obszaru tej grupy, jednostka powraca do stosowania własnego systemu postrzegania. Główną przyczyną takiej sytuacji jest lęk przed odrzuceniem lub ewentualną sankcją karną. Kolejnym aspektem jest identyfikacja. Polega ona na zdobyciu poklasku wśród innych członków grupy poprzez dopasowanie własnych poglądów do istniejących wewnątrz niej. Identyfikacja jest przejawem dopasowania w głębszym ujęciu, gdyż nawet nieobecność fizyczna członków grupy definiuje zachowanie jednostki i wpływa na jej zachowanie. Trzecim ujęciem jest internalizacja, w myśl której jednostka uznaje poglądy grupy za własne i się z nimi utożsamia. Jest to jedno z zadań procesu socjalizacji.