Patriarchat – definicja, charakterystyka, przykłady

Patriarchat jest formą hierarchii społecznej, która występowała w wielu społeczeństwach pierwotnych, a jej pewne elementy zachowały się w wielu krajach po dzień dzisiejszy. Patriarchat polega na tym, że dominującą rolę w społeczności odgrywają mężczyźni, którzy stoją na czele rodu. W ich rękach skupiona jest władza nad daną społecznością. Warto dodać, że koncepcją przeciwną patriarchatowi jest tzw. matriarchat. Koncepcja matriarchatu była dynamicznie rozwijana od połowy wieku XIX po wiek XX – badania archeologiczne dowodzą jednak, że systemy społeczne z dominującą rolą kobiet prawdopodobnie nigdy nie istniały. Historyczne występowanie patriarchatu jest natomiast udowodnione.

Z patriarchatem związane jest zjawisko patrylokalności, które polega na zamieszkiwaniu małżonki i dzieci razem z rodziną męża, a także zjawisko patrylineatu, czyli dziedziczenia funkcji, stanowisk i prestiżu po linii ojca.
 
Patriarchat występował m.in. u starożytnych Rzymian. W społeczeństwie rzymskim mężczyzna posiadał pełnię władzy nad członkami swojej rodziny – mógł nawet decydować o ich życiu lub śmierci. Przykładem pewnej formy patriarchatu może być także społeczeństwo starożytnej Grecji – jej pełnoprawnymi obywatelami byli tylko mężczyźni.

Pewnym zawężeniem pojęcia patriarchatu do stosunków rodzinnych jest pojęcie patriarchalizmu. Oznacza ono przypisywanie głównej roli w rodzinie mężczyźnie, który posiada liczne przywileje społeczne z racji pełnienia funkcji głowy rodziny. Wymaga darzenia go szacunkiem, ale ciążą na nim również liczne obowiązki związane przede wszystkim z utrzymaniem rodziny.

Patriarchalny model rodziny jest popierany głównie przez dwie religie – chrześcijaństwo i islam. Święte księgi wspomnianych religii przyznają mężczyźnie wyjątkowe miejsce w społeczności: możliwość kształcenia się, angażowania w życie publiczne itp. Duże oddziaływanie chrześcijaństwa i islamu na cywilizacje czasów starożytnych (tu przede wszystkim chrześcijaństwo) i średniowiecznych (już obie religie), a także pewne tradycje patriarchalne panującego przez wieki cesarstwa rzymskiego i – sięgając jeszcze dalej – ugruntowane zwyczaje plemion pierwotnych – to wszystko spowodowało rozwój idei patriarchalnych w kręgu kultury Europy i Bliskiego Wschodu.

Współcześnie oczywiście nie można mówić o patriarchacie, jako dominującym systemie społecznym, ale, jak wspomniano we wstępie, pewne jego elementy są (ze względu na swoją długą historię) obecne w dzisiejszym świecie. Przykładami może być np. popularny jeszcze do niedawna zwyczaj dziedziczenia majątku przez synów czy obowiązująca współcześnie tradycja przyjmowania nazwiska męża przez żonę.