Obrona konieczna - definicja, charakterystyka, przykłady

Obrona konieczna jest przykładem prawnym, który zezwala obywatelowi i umożliwia obronę siebie oraz swojego mienia przed przestępcą, bez pociągania broniącego się do konsekwencji prawnych za tą obronę. Prawo umożliwia obywatelowi bronić się we własnym zakresie, dzięki czemu ofiara w przypadku skutecznej obrony uniknie prawnych konsekwencji, jeżeli broniąc się złamie niejako prawo. 

Dla przykładu, osoba napadnięta przez napastnika, który usiłował będzie zabrać swojej ofierze portfel używając w tym celu np. noża, ma prawo bronić się przy użyciu wszystkich dostępnych metod. Jeżeli ofiara uzna, że jej życie jest zagrożone, obrona konieczna będzie czymś uzasadnionym i oczywistym. 

Zdarza się jednak tak, że prawo przewiduje opcję tzw. przekroczenia obrony koniecznej. Tego typu zdarzenie pojawia się w momencie, kiedy napastnik nie zagraża już poszkodowanemu a mimo to poszkodowany stara się samemu wymierzyć sprawiedliwość, przez co np. przekracza obronę konieczną doprowadzając napastnika do trwałego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawiając go życia. 

Prawo jest tutaj bardzo restrykcyjne ponieważ zdarza się, że obrona konieczna nie jest uzasadniona. Aby sąd mógł uznać, że dany czyn kwalifikuje się na obronę konieczną. W rzeczywistości musi istnieć zagrożenie życia aby można było mówić o obronie koniecznej. 

Ofiara nie może tłumaczyć się, że uznała pewien czyn napastnika przemawiający za tym aby niezbędna była obrona konieczna. 

Sąd rozstrzyga o statusie takiej sytuacji i rangi jej zasadności, czy rzeczywiście wymagała ona obrony koniecznej. 

Zgodnie z kodeksem karnym z 1997 r. polskie prawo gwarantuje obywatelowi prawo do obrony koniecznej. Prawo to jednak nie może zostać przekroczone i nie może być nadużywane. Obrona konieczna streszcza się do odparcia ataku napastnika, nie stanowi to jednak podstaw do wymierzania kary np. pobicia ofiary lub jej uszkodzenia. 

Przekroczenie obrony koniecznej może wynikać z wielu powodów – afektu, strachu, błędnie zinterpretowanej sytuacji lub wzburzenia. Sąd może tego typu okoliczności przyjąć jako łagodzące i odstąpić od wymierzenia kary. Przekroczenie obrony koniecznej to naruszenie dobra napastnika np. pobicie lub kradzież jego mienia. 

Prawo wyróżnia jeszcze tzw. stan wyższej konieczności, który nie jest obroną konieczną ale bardzo często towarzyszy takiej sytuacji. 

Stan wyższej konieczności uznaje się wtedy kiedy ofiara zabija napastnika, analiza sądowa i prawna musi ocenić czy takie rozwiązanie było jedyne i najbardziej optymalne w danej sytuacji. W Stanach Zjednoczonych obrona konieczna jest zdecydowanie bardziej rozwinięta aniżeli w Polsce. Np. w stanie Teksas, wejście na czyjąś posesję daj prawo do obrony koniecznej bez podawania przyczyny. 

Potencjalna ofiara nigdy nie może być pewna powodu, dla którego dana osoba wchodzi na jej teren. W Polsce problem ten wygląda nieco inaczej i staje się bardzo często kwestią sporną i dyskusyjną wśród prawników.