Zygmunt Stary - panowanie

Zygmunt urodził się w roku 1467, zmarł w 1548 roku. Podobnie jak w przypadku pozostałych synów Kazimierza Jagiellończyka, Zygmunt odebrał staranne wykształcenie, jak również przyzwyczajano młodego królewicza do skromnego życia, pozbawionego przepychu. W roku 1512 poślubił młodą Barbarę Zapolyę (urodzoną w 1495), z którą miał bardzo udane małżeństwo i gdy umarła, w roku 1515, rozpacz królewska była ogromna. Kolejną żoną Zygmunta była Bona Sforza (urodzona w 1494 roku), kobieta, której urodą zachwycało się wielu i której to postaci należy poświęcić osobny temat, gdyż niejednokrotnie mówiono o współrządach Bony i Zygmunta. Bez wątpienia córka mediolańskiego księcia zdobyła na dworze ogromne wpływy i miała realne oddziaływanie na politykę kraju.

Zygmunt przed wstąpieniem na polski tron dużo czasu spędzał na Węgrzech, na dworze króla Władysława, któremu był oddany (i który też sprzyjał Zygmuntowi, czemu dał wyraz chociażby skłaniając Jana Olbrachta do oddania bratu księstwa głogowskiego. To właśnie podczas zarządzania posiadłością na Śląsku, Zygmunt pokazał swe pierwsze talenty). W roku 1506, po śmierci Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunt został wybrany na wielkiego księcia litewskiego, co było sprzeczne z postanowieniami z Mielnika z roku 1501 (nigdy jednak niezatwierdzonymi). Panowie polscy zostali niejako postawieni przez to przed faktem dokonanym. 8. grudnia Zygmunt został królem Polski.

Zygmunt odziedziczył po bracie wiele nierozwiązanych spraw, jak konflikt z Moskwą czy konflikt z wielkim mistrzem krzyżackim, który nie chciał złożyć królowi polskiemu hołdu. Aleksander był nieustępliwy w tej kwestii, ale nie przyniosło to wielu praktycznych efektów, bowiem mistrz wciąż uchylał się od powinności, która była zapisana w pokoju toruńskim z roku 1466. Zygmunt rozpoczął swe panowanie od wojny z Moskwą, która nie przyniosła większego rozstrzygnięcia, a w roku 1509 – z Mołdawią, która zakończyła się w roku kolejnym podpisaniem pokoju. Polska wygrała wojnę, ale jednocześnie oddawała zarząd Mołdawii Węgrom.

W roku 1510 zmarł mistrz krzyżacki, książę Fryderyk, co otwierało możliwość rozwiązania kwestii z hołdem. Jednak następcą został Albrecht Hohenzollern, siostrzeniec Zygmunta, co wywołało sprzeciw królewski (wybór Albrechta był bowiem podyktowany pokrewieństwem z Zygmuntem, a tym samym liczono na ustępliwość ze strony króla). W latach 1519-1521 rozgorzała jednak wojna z Zakonem, a 10. kwietnia 1525 roku został złożony hołd lenny przez Albrechta, w którym współcześni upatrywali z jednej strony wyrazu tolerancji Zygmunta, z drugiej – krytykowali go za ową wyrozumiałość. Uważano bowiem, że zadecydowały względy wobec siostrzeńca, a nie kalkulacja polityczna, jako że istniała szansa na zniszczenie Zakonu. Jak się okazało w kolejnych wiekach, decyzja Zygmunta była porażką o ogromnych konsekwencjach. Można ją jednak rozpatrywać i w ramach tendencji renesansowych i zauważyć, że stosunki z Zakonem Krzyżackim wreszcie zostały ułożone.

Państwo Zygmunta było państwem silnym i dobrze rozwijającym się. Ambicje Bony sprawiły jednak, że król Polski zgłosił swe pretensje do korony czeskiej i węgierskiej, po tym jak Ludwik II, 29. sierpnia roku 1526 zginął pod Mohaczem. Sam Zygmunt nie prowadził pertraktacji ani energicznie, ani z zaangażowaniem i szybko jego kandydatura upadła.

W roku 1530 została dokonana elekcja syna Zygmunta – Augusta – na króla Polski. Było to niezgodne z panującymi zasadami i spowodowało podjęcie uchwały, na mocy której nie można było dokonywać elekcji następcy za życia poprzednika. Król zdecydował się jednak jeszcze za swego życia zabezpieczyć tron dla swego syna, co było poprzedzone wyborem Augusta na wielkiego księcia litewskiego w roku 1529. Warto tu wspomnieć, że właśnie od momentu elekcji w roku 1530 Zygmunt otrzymał przydomek „Stary”.

Zygmunt zmarł w roku 1548, do tego czasu miała miejsce wojna z Moskwą w latach 1534-1537, podczas której w bitwie pod Krzyczowem wygrali Litwini. W roku 1531 hetman Jan tarnowski pokonał Mołdawię pod Obertynem, a w roku 1532 został podpisany dożywotni pokój z Turcją zawarty przez Piotra Opalińskiego.

W roku 1537 król musiał jeszcze zmierzyć się z tzw. „wojną kokoszą”, która ujawniła znaczne niezadowolenie szlachty zarówno z dużych wpływów królowej, jak i z tego, że decyzje samej szlachty w kwestiach państwowych były małe. W efekcie ograniczono w latach 1538-1539 władzę królewską.

Na koniec życia Zygmunta przypadł konflikt z Augustem, który zapragnął realnej władzy żądając jej na Litwie. Sprzeciwiała się Bona, ale ostatecznie król uległ. Kolejnym konfliktem była kwestia Barbary Radziwiłłówny, którą młody król poślubił po śmierci swej pierwszej żony, Elżbiety Habsburżanki. Było to małżeństwo budzące powszechny sprzeciw, ale August nie zrezygnował z niego pomimo usilnych nacisków. Kłótnie o to trwały z Zygmuntem aż do jego śmierci, która nastąpiła w roku 1548.

Zygmunt Stary cieszył się ogromną sławą i poważaniem w Europie. To na czas jego panowania przypada złoty wiek w dziejach Polski. Dopiero historycy wystawili mu skrajnie różne opinie. Tym, co krytykowano, była jego zbyt uległa postawa, nadmierna „ludzkość” i pokojowość. Uważano go za króla zbyt łagodnego, aby jego rządy mogły zostać jednoznacznie ocenione.