Wincenty Witos - biografia, życiorys

Wincenty Witos urodził się w 1874 roku w Wierzchowicach w pobliżu Tarnowa. Pochodził z ubogiej chłopskiej rodziny. Witos pobierał naukę w szkole wiejskiej od 1884 roku, ukończył cztery klasy i rozpoczął pracę jako drwal na dobrach Eustachego Stanisława Sanguszki. Odbył również służbę wojskową w armii austriackiej (1884-1888), podczas służby stacjonował w Tarnowie, Krakowie i Krzesławicach. Rok po zakończeniu służby wojskowej  wziął za żonę Janinę Tracz, w 1899 roku przyszła na świat jego córka Julia.

Wincenty Witos zaczął interesować się polityką już w młodym wieku. Mając 19 lat, pod pseudonimem Maciej Rydz, opublikował artykuł do lwowskiego czasopisma „Przyjaciel Ludu”. W 1895 roku został członkiem Stronnictwa Ludowego na terenie Galicji. Szybko rozpoczął polityczną karierę. W 1903 roku wszedł w skład Rady Naczelnej partii. W latach 1908-1914 sprawował mandat posła w galicyjskim Sejmie Krajowym we Lwowie. Od 1909 roku pełnił funkcję wójta Wierzchosławic. Zyskał powszechne poważanie na tym stanowisku i piastował je aż do 1931 roku. Ważną datą w historii kariery politycznej Witosa był rok 1913. Wtedy miał miejsce podział Stronnictwa Ludowego na dwa obozy. Witos został wybrany na wiceprezesa nowopowstałego Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast”. Ugrupowanie wspierało Józefa Piłsudskiego, choć na początku ludowcy popierali koncepcję odzyskania niepodległości przez Polskę dzięki współpracy z krajami zachodnimi, która były bliższa ideałom narodowej demokracji.

W 1916 roku Witos został prezesem „Piasta”, rok później stał się jednym z twórców deklaracji dotyczącej utworzenia niepodległej Polski. Po 1918 roku otrzymał zaproszenie do rządu Ignacego Daszyńskiego, potem od Moraczewskiego. Zaproszenia jednak nie przyjął z powodu zbytniej lewicowości obu rządów. W skład Sejmu Ustawodawczego wszedł w 1919 roku, został przewodniczącym komisji rolnej oraz członkiem komisji spraw zagranicznych. Po porażkach Polski podczas wojny z bolszewikami Rada Obrony Państwa wysunęła propozycję utworzenia Rządu Obrony Narodowej, który zastąpiłby nieudolny rząd Grabskiego. Tekę premiera zaproponowano Witosowi, który zaczął sprawować tę funkcję w 1920 roku.

Podczas trwającej wojny polsko-bolszewickiej premier kilkakrotnie pojawiał się na linii frontu wspierając morale żołnierzy. Po rozpadzie koalicji, która zapewniła Witosowi władzę, ten postanowił złożyć dymisję. Józef Piłsudski nie przyjął jej jednak, doszło do rekonstrukcji gabinetu premiera. Drugi raz premier złożył dymisję w 1921 roku i została ona przyjęta (po wystąpieniu z rządu ministra sprawiedliwości i ministra skarbu). Od 1922 roku polityk ponownie zasiadał w parlamencie i skupiał wokół siebie główne siły centrowe. W wyborach partia Witosa poparła Gabriela Narutowicza. Drugi rząd, na czele którego stanął Wincenty Witos, uformował się w 1923 roku. Jako premier Witos popierał plany wprowadzenie podatku progresywnego, reformę walutową oraz uchwalenie ustaw o inspekcji pracy. Popularność rządu Witosa szybko spadła na skutek konfliktu z Piłsudskim oraz recesji gospodarczej kraju. 28 października rząd został zrekonstruowany, w skład nowego gabinetu weszli między innymi Roman Dmowski (minister spraw zagranicznych) oraz Stanisław Grabski (minister ds. oświaty). Odpowiedzią na te polityczne ruchy był strajk lewicowej opozycji, który doprowadził do zamieszek na ulicach i ogłoszeniu strajku powszechnego. Szczególnie ostre starcia z policją i wojskiem miały miejsce w Krakowie, zginęło w nich 18 cywilów i 3 oficerów. Zamieszki uspokojono dopiero po spotkaniu Witosa z politykami PPS-u.

Po wydarzeniach krakowskich wielu polityków wystąpiło z „Piasta”. Skłoniło to Witosa do złożenia dymisji w 1923 roku. Po upadku rządu Aleksandra Skrzyńskiego po raz kolejny powołano gabinet, na czele którego stanął Witos w 1926 roku. Rząd został utworzony przez kolację ZLN, Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji, NPR oraz PSL „Piast”. Jego rządy upłynęły pod znakiem konfliktu z Józefem Piłsudskim, który zakończył się przewrotem majowym tego samego roku. W jego wyniku obowiązki prezydenta przejął Maciej Rataj, a premierem został, ze wskazania Piłsudskiego, Kazimierz Bartel. Po zdymisjonowaniu Witos powrócił do rodzinnych Wierzchosławic. Przez cały okres rządów sanacji pozostawał w skrajnej opozycji. Od 1929 do 1930 roku był jednym z inicjatorów powstania Centrolewu – porozumienia partii lewicowych i centrowych przeciwko rządom Piłsudskiego.

W 1930 roku za swoje poglądy polityczne został aresztowany i osadzony w twierdzy brzeskiej. Po dwóch miejscach opuścił więzienie wpłacając kaucję. Po odzyskaniu wolności Witos zaczął konsolidować ruch chłopski, w wyniku tych działań, w 1931 roku, powstało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe. Witos został prezesem Rady Naczelnej Partii. Od 1931 roku Witos odpowiadał z wolnej stopy w procesie brzeskim, skierowano w stosunku do niego zarzuty o przygotowywanie zamachu na legalną władzę państwową. Witos został uwolniony od tego zarzutu, otrzymał jednak wyrok 1,5 roku więzienia i pozbawienia praw publicznych na 3 lata za działalność w Centrolewie. Po licznych odwołaniach wyrok uprawomocnił się w 1933 roku. Aby uniknąć więzienia, Witos udał się na emigrację do Czechosłowacji. Wciąż jednak był aktywny politycznie i uważany za przywódcę Stronnictwa Ludowego. Dowodem tego było wybranie Witosa prezesem Naczelnego Komitetu Wykonawczego Stronnictwa Ludowego.

Witos powrócił do kraju w 1939 roku, po wkroczeniu wojsk niemieckich do Czechosłowacji. Został przewieziony do więzienia w Siedlcach, ale przybywał w nim tylko trzy dni, wyrok został zawieszony na 6 miesięcy. Po wkroczeniu Niemiec do Polski, 16 września Witos został aresztowany i przewieziony do więzienia w Rzeszowie. Po odrzuceniu propozycji Niemców o utworzeniu kolaboracyjnego rządu polskiego Witos przebywał w areszcie domowym w Zakopanym i Wierzchosławicach. Uciekł i usiłował przedostać się do Londynu, ale ten plan nie powiódł się i polityk powrócił do Wierzchosławic. W 1945 roku został aresztowany przez Rosjan, którzy usiłowali przekonać go do poparcia Krajowej Rady Narodowej. W sprawie przetrzymywania byłego premiera u Józefa Stalina interweniował nawet Winston Churchill.

W tym czasie stan zdrowia Witosa znacznie się pogorszył i po zakończeniu wojny nie pozwolił mu wrócić do życia politycznego. Wincenty Witos zmarł 31 października 1945 roku. Jego ciało spoczęło w rodzinnych Wierzchosławicach.