Traktat wersalski i jego postanowienia

Postanowienia konferencji w Wersalu miały za zadanie uporządkować świat, jaki powstał ze sprawą I wojny światowej. Usilne próby utrzymania przez Anglię i Francję dominującej roli w Europie przyczyniły się do upadku całego przedsięwzięcia.

Kluczowe role w ustanawianiu nowego ładu miały państwa „wielkiej trójki” (Anglia – David Lloyd George, Francja – Georges Clemenceau, USA – Thomas Woodrow Wilson) wspierane przez Włochy (Vittorio Orlando). W trakcie rokowań szybko okazało się, iż przedstawiciele głównych sił posiadali rozbieżne koncepcje świata powojennego. Francuzom zależało na ostatecznej neutralizacji zagrożenia ze strony Niemiec, co skutkowało sojuszem z państwami Europy Wschodniej, w tym również z Polską. Tego typu rozwiązanie nie było akceptowane przez stronę brytyjską, która obawiała się nadmiernego wzrostu siły Francuzów. Do roli rozjemcy w tym sporze pretendował Thomas Wilson, który przewidywał utworzenie organizacji gwarantującej utrzymywanie pokoju na świecie.

Ostateczną wersję traktatu podpisano 28 czerwca 1919 roku. Najdotkliwszymi karami obarczono państwo niemieckie. Niemcy miały zostać uszczuplone o Alzację, Lotaryngię (na okres 15 lat) oraz Zagłębie Saary (na rzecz Francji). Niepodległa Polska odzyskała Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie, a przynależność wielu innych terenów spornych miała zostać określona na zasadzie plebiscytów. Ponadto Niemcy utraciły wszystkie kolonie, musiały zapłacić ogromne reparacje (ok. 100 mld marek w złocie), niemiecka armia miała zostać uszczuplona, natomiast Nadrenia otrzymała status strefy zdemilitaryzowanej. Traktaty z pozostałymi państwami centralnymi zawierane były stopniowo przez najbliższe 2 lata. Na mocy postanowień rozbiciu uległo cesarstwo austrowęgierskie. Dobre warunki udało się wywalczyć Włochom, gdyż zachowali część zajętych w trakcie wojny ziem (południowy Tyrol i Triest, wpływy na Bałkanach). 

Traktat wersalski zakładał również realizację pomysłu prezydenta USA, dotyczącego utworzenia ponadnarodowej instytucji na straży pokoju. System bezpieczeństwa zbiorowego funkcjonował pod nazwą „Ligi Narodów”. Na jej czele w momencie powstania, czyli w tzw. Radzie Ligi, stały cztery państwa – Wielka Brytania, Francja, Włochy i Japonia. W późniejszych latach rada uległa przetasowaniom (przyjęcie Niemiec i ZSRR). USA, choć było inicjatorem całego przedsięwzięcia, nigdy traktatu założycielskiego nie ratyfikowało. Powodem była decyzja Kongresu, który skłaniał się ku polityce izolacji.

Bardzo restrykcyjne postanowienia traktatu szybko stały się powodem kontrowersji. Na szeregu pomniejszych konferencji Niemcy starały się wynegocjować zmniejszenie reparacji. Nie udało się również dojść do konsensusu ze stroną rosyjską reprezentowaną przez bolszewików. Nie mogąc porozumieć się z Niemcami i Rosją państwa zachodnie prowadziły politykę odizolowania tych państw na arenie międzynarodowej. Skutek był odwrotny do przewidywanego bowiem w Rapallo (16.IV.1922) państwa te podpisały układ o współpracy i zaniechaniu roszczeń finansowych. W następnych latach Niemcy liczyć mogły na coraz większe wsparcie ze strony brytyjskiej, która m.in. udzielała kredytów na odbudowe gospodarki i postulowała zmniejszenie reperacji wojennych, które ostatecznie miały zostać zniesione w roku 1932. Tymczasem przełom lat 20 tych i 30 tych przyniósł olbrzymi kryzys gospodarczy, który umożliwił dojście do władzy w Niemczech Adolfowi Hitlerowi w roku 1933. Niedoceniany przez przywódców państw Zachodu, Hitler konsekwentnie prowadził politykę łamania zasad traktatu wersalskiego. Ogłosił powszechny obowiązek służby wojskowej, zremilitaryzował Nadrenię i wcielił do Niemiec Zagłębię Saary. Hitler nie był jednak jedynym wyłamującym się szeregu. W tym samym czasie bowiem faszystowskie Włochy przystąpiły do wojny z Etiopią, natomiast kilka lat wcześniej, posiadająca stałe miejsce w Radzie Ligi Japonia zajęła chińską Mandżurię. Owe trzy, prowadzące agresywną politykę państwa, doszły do porozumienia i utworzyły Pakt Antykominternowski zwany „osią Berlin-Rzym-Tokio.

Liga Narodów, która w istocie nie posiadała żadnych skutecznych metod nacisku na państwa nieprzestrzegające zasad, nie była w stanie zapobiegać konfliktom. Jedyne restrykcje, jakie Liga Narodów była w stanie zarządzić, w formie wykluczenia z własnego grona, były wręcz nieodczuwalne.
Dowodem na zupełną nieskuteczność organizacji były wydarzenia z końca lat trzydziestych na czele z wojną domową w Hiszpanii, włączeniem Austrii do Niemiec oraz zajęcie przez Hitlera Sudetów. Europa ewidentnie staczała się w kierunku kolejnej wielkiej wojny i za późno było już na podjęcie jakichkolwiek działań negocjacyjnych.

Formalnie Liga Narodów rozwiązana została w roku 1946, a na jej gruzach powstała Organizacja Narodów Zjednoczonych.