Ruch Robotniczy w Polsce. Polska Partia Socjalistyczna - program, przedstawiciele i wpływ historyczny

Wraz ze zmianami na arenie społecznej, związanymi z rozwojem przemysłu na świecie, pojawiały się na arenie politycznej ruchy i organizacje, które miały bronić praw nowo powstałej grupy społecznej – robotników przemysłowych. Podobnie było i w Polsce, która w okresie błyskawicznego rozwoju przemysłowego egzystowała pod zaborami.

Wówczas to utworzono partię, która miała dbać o interesy pracowników fabrycznych. Była to Polska Partia Socjalistyczna, która powstała w listopadzie 1892 roku podczas tzw. zjazdu paryskiego. W zjeździe tym uczestniczyli delegaci m.in. II Proletariatu, Związku Robotników Polskich, Zjednoczenia Robotniczego oraz Gminy Narodowo-Socjalistycznej, tj. czterech polskich organizacji lewicowych.

Program nowo założonego stronnictwa politycznego głosił m.in. walkę „o wyzwolenie z jarzma kapitalizmu”, dążył do „obalenia [...] niewoli politycznej”, pragnął „zdobycia władzy dla proletariatu”, co w ostateczności miało prowadzić do utworzenia państwa określanego jako „Niepodległa Rzeczpospolita Demokratyczna”. Obok tych żądań stawiano również postulaty poszanowania praw każdego obywatela, tj. bez uprzywilejowania, ani ciemiężenia nikogo bez względu na jego pochodzenie, rasę, narodowość oraz wyznanie.

PPS dążyła również do zaprowadzenia wolności słowa, bezpłatnej edukacji, a wreszcie i zaprowadzenia przepisów, które miały poprawić status ekonomiczno-społeczny robotników (np. zwiększenie wynagrodzeń, zaprowadzenie 8-godzinnego dnia pracy itd.).

Pośród głównych przedstawicieli Polskiej Partii Socjalistycznej należy wymienić m.in. Józefa Piłsudskiego, Jana Stróżeckiego, Juliana Grabowskiego, Paulina Klimowicza, Kazimierza Pietkiewicza oraz Wacława Naake-Załęskiego, którzy to zgodnie z decyzją II Zjazdu PPS z lutego 1894 roku zostali powołani do działania w ramach Centralnego Komitetu Robotniczego. Z czasem do CKR dołączono kolejnych działaczy pod postacią: Kazimierza Rożnowskiego, Henryka Sarcewicza oraz Feliksa Sachsa. W 1900 roku doszło do rozłamu wewnątrz PPS, w wyniku którego Ludwik Kulczycki wespół z kilkoma innymi działaczami stworzył III Proletariat. Do kolejnego rozłamu doszło w 1906 roku, w wyniku którego powstała PPS (Frakcja Rewolucyjna) oraz PPS-Lewica.

W okresie międzywojennym do elit PPS przebili się m.in. Tomasz Arciszewski, Adam Ciołkosz, Stanisław Dubois, Józef Dzięgielewski, Rajmund Jaworowski, Antoni Pajdak, Adam Szczypiorski (wszyscy Ci walczyli na tyłach Armii Czerwonej, jako dywersanci w wojnie polsko-bolszewickiej) oraz Aleksander Napiórkowski, który zginął w trakcie walk w 108 pułku ułanów. Po wojnie wyróżniali się również: Marian Malinowski, Norbert Barlicki, Adam Pragier oraz Jędrzej Moraczewski. Ostatnimi przedwojennymi głównymi działaczami partii pozostali: Zygmunt Żuławski (jako przewodniczący Rady Naczelnej), Józef Grzecznarowski (wiceprzewodniczący), Władysław Uziembło (wiceprzewodniczący), Stanisława Woszczyńska (wiceprzewodnicząca) oraz działace z Centralnego Komitetu Wykonawczego: Tomasz Arciszewski (przewodniczący), Jan Kwapiński (wiceprzewodniczący), Kazimierz Pużak (sekretarz generalny, skarbnik), a także Aleksy Bień, Adam Ciołkosz, Kazimierz Czapiński, Dorota Kłuszyńska, Adam Kuryłowicz, Mieczysław Niedziałkowski, Jan Stańczyk, Antoni Szczerkowski, Wilhelm Topinek oraz Zygmunt Zaremba.

Od początku swego istnienia PPS przeszła kilka potężnych wstrząsów, które rozłdzielały ją na kilka pomniejszych frakcji. Jednakże wciąż stanowiła ona dużą siłę, ogarniając swoją socjalistyczną ideologią dość szerokie masy społeczne. W wyborach do Sejmu z 26 stycznia 1919 roku PPS uzyskało 35 mandatów (na ogół 432 dostępnych mandatów), co jednak uznawano za porażkę socjalistów. W roku 1921 ilość członków partii szacowano na około 55 tysięcy. W kolejnych wyborach z roku 1922 PSS zdobyła niewiele więcej mandatów, wszak w Sejmie uzyskano miejsca dla 41 posłów, a w Senacie 7 mandatów senatorskich.

W tym czasie wybuchł spór o przyszłość Polski i jej ustroju, stąd też PPS wezwała do obrony prezydenta oraz konstytucji, co doprowadziło do walk ulicznych. W 1923 doszło do kolejnego konfliktu – w związku z kryzysem gospodarczym, wzrostem inflacji i drożyzną związki zawodowe ogłosiły strajki na kolei. Rząd odpowiedział ich militaryzacją, w związku z czym PPS oraz Komisja Centralna Związków Zawodowych ogłosiły 5 listopada 1923 strajk powszechny. W celu przywrócenia porządku wysłano na ulicę wojsko. Konfrontacja armii z protestującymi skończyła się starciami w Krakowie, Borysławiu i Tarnowie, co wkrótce przyczyniło się do upadku rządu.

W 1925 roku PPS stworzyła rząd koalicyjny, w którym stanowisko ministra robót publicznych objął Norbert Barlicki, a tekę ministra pracy i opieki społecznej przejął Bronisław Ziemięcki. PPS przetrwało w rządzie jedynie do 20 kwietnia 1926 roku, kiedy to wycofało się w związku z ogłoszeniem przez rząd obniżki płac dla pracowników państwowych oraz podwyżką podatków pośrednich.

Kolejne wybory z roku 1928 przyniosły PPS 13% głosów w wyborach do Sejmu, co dało im 64 mandaty poselskie oraz 10 mandatów senatorskich. Od 1929 roku PPS była największą siłą tzw. Centrolewu, czyli opozycji, w której działały również takie partie jak: PSL „Wyzwolenie”, PSL „Piast”, Stronnictwo Chłopskie, Narodowa Partia Robotnicza i Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji. Wybory z roku 1930 dały dla PPS 24 mandaty. W ostatnich międzywojennych wyborach samorządowych socjalistom z PPS udało się zdobyć 26% głosów, co dało im ponad 1000 mandatów, przy czym największe poparcie uzyskano w Sosnowcu, Radomiu, Borysławiu oraz Dąbrowie Górniczej.

Wraz ze zbliżającym się zagrożeniem ze strony III Rzeszy rządzonej przez Adolfa Hitlera i jego partię NSDAP, PPS w marcu 1939 roku zwróciła się do władz II Rzeczpospolitej z żądaniem zwiększenia sił obronnych ojczyzny oraz utworzenia Rządu Obrony Narodowej. Propozycje te jednak zostały odrzucone. Wraz z wybuchem wojny partia podjęła się współorganizacji obrony przed najeźdźcą, powołując Robotnicze Brygady Obrony Warszawy, organizując obronę cywilną oraz wydając prasę o charakterze patriotycznym. Wkrótce partia ta musiała przejść do podziemia, gdzie zaczęła działać jako PPS-WRN (Wolność, Równość, Niepodległość) albo też Ruch Mas Pracujących Polski. W podziemiu PPS-WRN brała aktywny udział we współtworzeniu organizacji konspiracyjnych, w tym organizacji o charakterze zbrojnym. Wówczas to zajmowano stanowisko wspólne z rządem polskim na emigracji, który swoją siedzibę ulokował w Londynie.

Konflikt jaki miał miejsce na linii PPS-WRN – rząd w Londynie w latach 1941 - 1943, skutkował czasowym wyłączeniem partii z udziału w politycznych strukturach podziemnych. Po wygaśnięciu konfliktu PPS-WRN wsparła Armię Krajową swoimi oddziałami, tzw. Gwardią Ludową, stanowiąc w ten sposób około 10% jej stanu osobowego. Partia brała również czynny udział w powstaniu warszawskim z roku 1944.

Wraz z zakończeniem działań II wojny światowej PPS mogła wyjść z podziemia i zaangażować się aktywnie w odbudowę zniszczonej Polski. Zresztą w latach 1945 – 1948 partia ta współtworzyła rząd, mając swoich przedstawicieli na stanowisku premiera, czy też w Radzie Ministrów. Jednak wkrótce nastąpił kres tej dużej, wszak skupiającej w swoich strukturach 500 tysięcy osób, partii.

W grudniu 1948 roku odbył się tzw. kongres zjednoczeniowy, w ramach którego PPS połączyła się z Polską Partią Robotniczą (faktycznie została przez nią wchłonięta), tworząc jedną Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą, która to miała od tego momentu nieprzerwanie rządzić Polską, aż do upadku komunizmu na przełomie lat 80 i 90 XX wieku.