Kronika mistrza Wincentego Kadłubka

„Kronika polska” pióra mistrza Wincentego Kadłubka jest jedną z dwóch głównych (obok niedoścignionej kroniki Anonima zwanego Gallem), historycznych źródeł traktujących o początkach państwa polskiego oraz jego dziejach w epoce średniowiecza.

Wincenty Kadłubek urodził się około roku 1150 i całą swą kronikarską działalność praktykował na dworze księcia Kazimierza II Sprawiedliwego, którego zresztą był nadwornym kapelanem. Prace nad „Kroniką polską” rozpoczął od prawdopodobnie w roku 1190 a skończył w roku 1208, kiedy to został mianowany biskupem diecezji krakowskiej. Jego monumentalne dzieło składa się z czterech ksiąg i obejmuje historię Polski od czasów na poły legendarnych do roku 1205 - jednym z ostatnich opisanych w nim wydarzeń jest bitwa pod Zawichostem z kwietnia roku 1205. Pierwsza jej część przedstawia legendy i podania odnośnie pochodzenia narodu polskiego oraz domniemanych początków polskiej państwowości w okresie plemiennym (legendy o Kraku, założeniu miasta i walce ze smokiem czy historię Wandy). Druga księga traktuje o pierwszych książętach piastowskich oraz ich państwie aż do momentu sporu Bolesława Krzywoustego z bratem, Zbigniewem. W trzeciej autor opisuje okres rozbicia dzielnicowego, natomiast ostatnia rozpoczyna się w momencie wstąpienia Mieszka III na tron - jest niedokończona, ale i najbardziej dokładna, ponieważ autor opisuje w niej wydarzenia sobie współczesne.

Pomimo, iż niewątpliwie kronika Wincentego Kadłubka jest bezcennym zabytkiem literackim, nie jest ona dokładnym odzwierciedleniem stanu faktycznego z średniowiecznej historii Polski. Autor posługuje się bardzo kwiecistym, barwnym, pełnym metafor i momentami rozwlekłym językiem a w niektórych momentach ewidentnie przeinacza fakty, aby uzyskać pożądany efekt stylistyczny - styl, w jakim napisana została kronika, często wymownie określa się mianem „trudnej ozdobności”. Zawiera ponadto wielką liczbę odniesień do historii starożytnej oraz postaci takich jak Juliusz Cezar czy Aleksander Macedoński, przez co znacznie utrudnia współczesnemu badaczowi odbiór jej, jako wiarygodnego źródła historycznego. Zgodnie z ówczesnymi tendencjami, Wincenty Kadłubek w swojej kronice często akcentuje jej pochwalny charakter, mający przedstawić Kazimierza II Sprawiedliwego (mecenasa, inspiratora i zleceniodawcę spisania kroniki) w jak najlepszym świetle, kreując ponadto jego wizerunek, jako władcę idealnego i pozbawionego wad.