Konstytucja Księstwa Warszawskiego - 22.07.1807

Kiedy po trzech rozbiorach dokonanych przez Austrię, Prusy i Rosję z mapy Europy znikła niepodległa Rzeczpospolita, mało kto w Polsce nie myślał, iż jest to jedynie stan przejściowy. Wierzono, że lada dzień Polska podniesie się i odbuduje swoją państwowość. Tymczasem nie dostrzegano faktu, że państwa zaborcze całkowicie kontrolują sytuację na terenie Polski na tyle, że mogły one czuć się stosunkowo bezpiecznie. Sytuację tę miał zmienić Napoleon Bonaparte, który stojąc na czele francuskiej armii ruszył na podbój Europy, uwalniając przy tym spod zaborczej niewoli Polskę. Wraz z uwolnieniem Polaków, Napoleon musiał również usytuować ten naród od strony prawnej. Stąd też nadał mu ustawę zasadniczą, która miała kształtować cały ustrój nowo powstałego państwa - była to konstytucja Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807 roku.

Wspomniana przeze mnie konstytucja weszła w życie wraz z Kodeksem Cywilnym Napoleona. Nowe prawo obalało trwającą dotychczas nierówność stanową (do czego przecież dążyła Rewolucja Francuska), ogłaszając za istniejące hasła równości wszystkich ludzi wobec prawa. Zlikwidowano również podział sądów, tworząc jednolity system sądowniczy dla wszystkich obywateli Polski. Nie znaczy to jednak, że na terenie Księstwa Warszawskiego zapanowała pełna równość, wszak kwestie takie jak piastowanie urzędów, wybór do władz oraz sądów, uzależnione były od określonego cenzusu majątkowego, co faktycznie wytwarzało na terenie kraju grupy uprzywilejowane.

Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807 roku przynosiła także pewne zmiany statusu prawnego chłopów. Mianowicie ustawa zasadnicza znosiła ich poddaństwo, co miało zagwarantować chłopstwu wolność osobistą. Nie zdecydowano się jednak na podjęcie odpowiednich kroków w celu ich uwłaszczenia. Wkrótce, bo 21 grudnia 1807 roku, został wydany również dekret, który to dziedzicom przyznawał pełne prawo własności chłopskich gospodarstw, a zarazem pozwalał na usuwanie chłopa z ziemi.

Jeśli chodzi o ustrój, to zgodnie z konstytucją, Księstwo Warszawskie miało być monarchią konstytucyjną z władzą dziedziczną króla saskiego. Ten ostatni dzierżył w swych rękach władzę wykonawczą, ale i posiadał uprawnienia takie jak inicjatywa ustawodawcza, ponadto mianował wszystkich wyższych dostojników państwowych za wyłączeniem senatorów i sędziów, którzy to byli nieusuwalni. Swoją władzę (wykonawczą) król sprawował poprzez sześciu ministrów i prezesa Rady Ministrów, którzy to wspólnie tworzyli Radę Ministrów. Prócz tego króla wspomagała Rada Stanu o uprawnieniach doradczych w kwestiach ustawodawczych. Rada ta pełniła również funkcję trybunału administracyjnego.

Obok króla, do życia powołano także dwuizbowy Sejm Księstwa Warszawskiego, który jednak miał dość mocno ograniczone kompetencje (odstępując je na rzecz instytucji króla i władzy wykonawczej). Sejm był także pozbawiony funkcji kontrolnych nad władzami państwowymi, miał on za zadanie jedynie zbierać się raz na dwa lata w celu przedyskutowania oraz przyjęcia projektów Rady Stanu.

Choć konstytucja z 22 lipca 1807 roku nadana Księstwu Warszawskiemu przez samego Napoleona była dużym krokiem do przodu w kierunku wolności dla rozparcelowanego przez zaborców kraju, jednakże nie można jej uznać za dającą Polsce pełnię suwerenności. Wszak wystarczy spojrzeć na  kwestię zwierzchnictwa dowództwa francuskiego nad polską armią. Zresztą kwestie polityki wewnętrznej kraju należały do wyłącznej kompetencji króla saskiego, a sprawy polityki zagranicznej reprezentowane były przez saskich dyplomatów. Zresztą nie można zapomnieć, że na terenie Księstwa Warszawskiego (a konkretnie w samej Warszawie) zamieszkiwał stały francuski rezydent, którego faktycznym zadaniem było kontrolowanie władzy polskiej poprzez sprawowanie nadzoru nad polską administracją. Ciekawostką jest fakt, iż w oryginale Ustawa Konstytucyjna Księstwa Warszawskiego spisana została w języku ojczystym Napoleona - tj. w języku francuskim.

Nie można jednak zapomnieć i o dobrych stronach owej ustawy zasadniczej. Wprowadzała ona wszak w Polsce sprawniejszą niż dotychczas administrację, a także usprawniała sądownictwo, czy wreszcie kształtowała nowoczesny ustrój polityczny i społeczny. Umacniała także status burżuazji, broniąc m.in. jej własności.